Της Ολυμπίας Χαλτσοτάκη*
Η εργατική ιστορία είναι πλούσια σε λαμπρές σελίδες από την ισότιμη συμμετοχή των εργατριών. Αναδεικνύει την ανάγκη ύπαρξης του γυναικείου ριζοσπαστικού κινήματος, όπως και την ανάγκη προβολής των εργατικών διεκδικήσεων για ισότιμα δικαιώματα γυναικών και ανδρών στην εργασία, στην κοινωνική ζωή. Οι γυναίκες πήραν μέρος σε απεργίες, σε εργατικά συλλαλητήρια και έδωσαν και τον δικό τους φόρο αίματος.
Ηπειρώτισσες στις θημωνιές (φωτογραφία NELLY’S), αρχείο Μουσείου Μπενάκη
Οι εκμεταλλευτές και η εξουσία τους διαχρονικά δεν λογάριαζαν τίποτα μπροστά στο κέρδος, και όταν θεωρούσαν ότι η γυναικεία εργασία θα ήταν πιο “προσοδοφόρα” από την ανδρική, δεν είχαν αναστολές για να την χρησιμοποιήσουν. Φωτογραφικά ντοκουμέντα δείχνουν γυναίκες στην Ελλάδα να εργάζονται στην ασφαλτόστρωση. Γυναίκες που σπάγανε πέτρες, γυναίκες που δε γνώριζαν την «ασφάλεια» και τη «θαλπωρή» του σπιτιού τους. Που δούλευαν από ήλιο σε ήλιο. Στην αρχή του 20ου αιώνα πάνε μετανάστριες και γνωρίζουν και εκεί το άγριο πρόσωπο της εκμετάλλευσης. Το 1930 οι γυναίκες στην χώρα μας αποτελούσαν το 83% των εργαζομένων την κλωστοϋφαντουργία και το 70% της καπνοβιομηχανίας.
Γυναίκα δουλεύει ως φορτοεκφορτωτής
Δουλεύουν στην ασφαλτόστρωση πάντα υπό το βλέμμα του επόπτη (φωτογραφία Σπύρου Μελετζή, από έντυπο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου)
Στιγμές από τους πρώτους γυναικείους εργατικούς αγώνες σε όλο τον κόσμο
Η πρώτη γυναικεία απεργία έγινε στην αγγλική πόλη Γουόρτσεστερ το 1804 από τις εργάτριες που κατασκεύαζαν γάντια, το 1831 τις ακολουθούν οι Γαλλίδες καπελούδες. Στις ΗΠΑ, το 1828 η απεργία των υφαντριών του Ντόβερ είχε επιτυχία κατά 100% και μια εφημερίδα καλεί την κυβέρνηση να ενεργοποιήσει την πολιτοφυλακή. Αλλά και το 1836 μια μεγάλη διαδήλωση εργατριών στο Λόουελ της Μασσαχουσέτης κατατρομάζει τις αρχές, που νομίζουν ότι πρόκειται για… λαϊκή επανάσταση!
Ήδη, το 1909 στη Ν. Υόρκη μια θυελλώδης απεργία των πουκαμισούδων, που συμπαρέσυρε 30.000 άτομα (από τα οποία 75% ήταν γυναίκες), διήρκεσε 13 εβδομάδες! Στο διάστημα αυτό οι απεργοί πείνασαν, ξυλοκοπήθηκαν, κακοποιήθηκαν, πέρασαν από δίκη. «Η απεργία σου στρέφεται εναντίον της φύσης και του θεού»(!) είπε ένας δικαστής σε κατηγορούμενη εργάτρια. Αλλά ο Μπέρναντ Σω από την απέναντι όχθη του Ατλαντικού έστειλε την απάντηση: «Θαυμάσια! Η μεσαιωνική Αμερική βρίσκεται πάντα σε στενές προσωπικές σχέσεις με τον Παντοδύναμο»!
Οι συνθήκες εργασίας των γυναικών ήταν τέτοιες, που ήταν αναπόφευκτο να φέρουν τον ξεσηκωμό τους και να τις ατσαλώσουν με ένα ανυποχώρητο πνεύμα. Οι ώρες εργασίας ήταν αποκλειστική απόφαση του εργοδότη. Οι χώροι ήταν υγροί και σκοτεινοί για να μην έχουν αίσθηση του χρόνου. Ο θόρυβος τις ξεκούφαινε, το χνούδι και η σκόνη τις αρρώσταιναν. Πολλές φορές οι εργοδότες τις βίαζαν και τα μωρά τους γεννιούνταν πότε στο σπίτι και πότε στο εργοστάσιο, μη έχοντας καν την δυνατότητα να τα θηλάσουν. Οι ίδιες εξ αιτίας αυτού του πράγματος εργάζονταν με φοβερούς πόνους στο στήθος, μουσκεμένες από το γάλα που έτρεχε. Στα ανθρακωρυχεία εργάζονταν μισόγυμνες, έρποντας μέσα σε γαλαρίες που το ύψος τους δεν ήταν πάνω από μισό μέτρο, διανύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο από 17 έως 35 χιλιόμετρα, χωρίς να μπορούν να ισιώσουν το κορμί τους και με το δέρμα του θώρακα να ξεκολλά από την αλυσίδα του βαγονέτου που έσερναν.
Οι Αμερικανίδες απεργοί διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Η αστυνομία κάνει συλλήψεις («Εφημερίς των κυριών» 31.12.1900)
Η πρώτη απεργία εργατριών στην Ελλάδα, έγινε από τις εργάτριες του εργοστασίου «Ρετσίνα» στον Πειραιά, το 1892. Ήθελαν να τους μειώσουν το μεροκάματο κατά 20%! Η Ίρις Αυδή – Καλκάνη, γράφει στο βιβλίο της «Εκείνο το πρωί»:
«Τα λίγα στοιχεία που γνωρίζουμε για την απεργία, σημειώνει η συγγραφέας, έφτασαν σ’ εμάς μόνο μέσα από τον Τύπο της εποχής. (“Εφημερίς” του Κορομηλά). Και εκεί όμως η σημαντική αυτή γυναικεία εργατική κινητοποίηση αναφέρεται αδιάφορα και υποτονικά, στα πλαίσια της προσπάθειας αγνόησης κάθε θέματος που αφορά την εργατική τάξη και μείωσης της σημασίας του, αλλά και τις γυναίκες της τάξης αυτής ειδικότερα…με δυο τρεις λέξεις, χωρίς κανένα σχόλιο, περισσότερο σαν παράξενο γεγονός που θα κινήσει το ενδιαφέρον του κοινού παρά σαν σημαντική εργατική εκδήλωση με ιδιαίτερη σημασία. Αντίθετα, η απεργία όχι μόνον αναφέρεται από την “Εφημερίδα των Κυριών”, το φεμινιστικό περιοδικό που εκδίδει από το 1887 η Καλλιρρόη Παρρέν, αλλά η συντάκτρια της είδησης, προφανώς η ίδια η εκδότρια που έχει και την ευθύνη για κάθε άρθρο που δεν υπογράφεται, υπερασπίζεται τις απεργούς.
…Με την απεργία αποδεικνύεται πως οι εργαζόμενες γυναίκες στη χώρα μας, αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύεται, πάλευαν από πολύ νωρίς ενάντια στους εργοδότες, όχι απλά συμπληρωματικά στο πλευρό των εργατών, αλλά και αυτόνομα, σε μια εποχή που κάθε γυναίκα είναι ακόμα μια ετερόφωτη προσωπικότητα, εξαρτημένη πάντα από έναν άντρα, χωρίς δική της άποψη και θέληση, με συνέπεια η υποταγή της στον άντρα και στον εργοδότη να θεωρείται αυτονόητη».
Αποσιώπηση λοιπόν, των απεργιακών αγώνων των πρωτοπόρων αυτών γυναικών για να μην γίνουν παραδείγματα προς μίμηση.
Ο κόσμος όμως προχωράει. Με την ίδρυση του ΣΕΚΕ (μετέπειτα ΚΚΕ) το 1918, οι εργάτριες βρίσκουν στήριγμα και στο 1ο ιδρυτικό Συνέδριο, στο πρόγραμμά του μπαίνουν τα εξής:
« – Το δικαίωμα της ψηφοφορίας και της εκλογής εις άνδρας και γυναίκας για κάθε είδος εκλογής.
– Πλήρης αστική, πολιτική, οικονομική και κοινωνική εξίσωση γυναικών, ανδρών. Κατάργηση όλων των νόμων που περιορίζουν τα δικαιώματα της γυναίκας και του νόθου παιδιού.
– Ίδρυση χωριστών φυλακών για ανηλίκους και γυναίκες και για τα πολιτικά αδικήματα.
– Η με νόμο απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας για παιδιά και γυναίκες.
– Η με νόμο υποχρέωση των δήμων και κοινοτήτων να συντηρούν γυναικολογικά μαιευτήρια για τις γυναίκες των εργατών, με πλήρεις αποδοχές για οχτώ εβδομάδες πριν και οχτώ εβδομάδες μετά τον τοκετό.
– Η καθιέρωση του πολιτικού γάμου».
Ο φόρος αίματος των Ελληνίδων εργατριών είναι μεγάλος: Η Μαρία Χουσιάδου (1924) στην απεργία καπνεργατών στην Καβάλα, η Βασιλική Γεωργαντέλλη, που έγκυο έξι μηνών τη θέρισαν οι σφαίρες στις 8 Αυγούστου του 1926, η καπνεργάτρια Κωνσταντέλλη από το Αγρίνιο (1927), η καπνεργάτρια Αναστασία Καρανικόλα, στέλεχος του ΚΚΕ (9 Μάη 1936) στη Θεσσαλονίκη. Ο επισκέπτης του Σουφλίου θα δει με έκπληξη στο Τοπικό Μουσείο Μεταξουργίας ενδιαφέροντα στοιχεία για τους αγώνες και τις απεργίες των εργατριών που δούλευαν από μικρά παιδιά και συχνά πέθαιναν από φυματίωση…
Ήρθαν τα χρόνια της κατοχής και της ηρωικής Εθνικής Αντίστασης και του ΔΣΕ όπου η γυναίκα ισότιμα με τον άνδρα πάλεψε και με το όπλο στο χέρι. Ξεπέρασαν φόβους και υψώθηκαν σε γυναίκες χειραφετημένες, γυναίκες μπροστάρισσες. Πρώτη απόπειρα οργάνωσής τους γίνεται το 1946 με την ΠΟΓ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Γυναικών), η οποία διαλύεται το 1947 και τον Νοέμβρη του 1948 δημιουργείται η ΠΔΕΓ (Πανελλήνια Δημοκρατική Ένωση Γυναικών). Στο μεγάλο χωριάτικο δωμάτιο με το στενόμακρο τραπέζι, τους πάγκους αραδιαστά βαλμένους 42 γυναίκες ακούνε προσεχτικά!
Τη σκυτάλη των αγωνιστριών γυναικών στην Ελλάδα πήρε η Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας (ΟΓΕ), στις 20 Ιούνη 1976, που πάλεψε και παλεύει για την ισοτιμία της γυναίκας χέρι με χέρι με το ταξικό εργατικό κίνημα.
Όσο ξεδιπλώνεται το ατελείωτο κουβάρι της αντιλαϊκής επίθεσης, ξετυλίγεται και η δράση των συλλόγων και των ομάδων της ΟΓΕ, προκειμένου να συμβάλουν στην οργάνωση της πάλης των γυναικών της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων,
Με τη συλλογική, αγωνιστική δράση βάζουν το δικό τους σπόρο αμφισβήτησης στις εργαζόμενες, στις άνεργες, στις αυτοαπασχολούμενες και τις αγρότισσες, στις νέες γυναίκες, νέες μητέρες και στις συνταξιούχους.
Χτίζουν κυματοθραύστη μαζί με το ταξικό εργατικό κίνημα, το κίνημα των βιοπαλαιστών αυτοαπασχολούμενων και αγροτών απέναντι στην κρατική και εργοδοτική τρομοκρατία, τον καλλιεργούμενο φόβο και τους εκβιασμούς.
Το ποτάμι δε γυρίζει πίσω.
*Της Ολυμπίας Χαλτσοτάκη
Αντιπρόεδρος Ένωσης Γυναικών Αργυρούπολης
