Με αφορμή την Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας αφιερώνουμε τις λίγες γραμμές που ακολουθούν στις γυναίκες εκείνες που βγήκαν στο προσκήνιο της ιστορίας των εργατικών – λαϊκών μαζών παλεύοντας για την διάσωση της ζωής και της περιουσίας του λαού αλλά και για έναν δίκαιο κόσμο χωρίς εκμετάλλευση.
Αντάρτισσες της ΕΠΟΝ Ι στορικό πλαίσιο
Η Ελλάδα, από τον Απρίλη του 1941, βρέθηκε σε καθεστώς τριπλής φασιστικής Κατοχής (Γερμανία, Ιταλία, Βουλγαρία). Η πλειοψηφία της αστικής τάξης μαζί με το πολιτικό της προσωπικό και τον βασιλιά είχε διαφύγει από την χώρα και ένα μεγάλο κομμάτι της συνεργάστηκε ανοιχτά με τους κατακτητές. Ένα πολύ μικρότερο μέρος της κράτησε στάση αναμονής ή προχώρησε στην συγκρότηση μικρών αντιστασιακών οργανώσεων.
Τα εργατικά και λαϊκά στρώματα, από την άλλη, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν μια πολύ σκληρή πραγματικότητα γεμάτη από φτώχεια και πείνα. Μια πραγματικότητα γεμάτη από συλλήψεις και φρικτά βασανιστήρια και εκτελέσεις λαϊκών αγωνιστών και κομμουνιστών ακόμα και αμάχων παιδιών και γυναικών. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα περισσότερα μέλη του ΚΚΕ βρίσκονταν εξόριστα ή κλεισμένα στις φυλακές.
Μέσα σε αυτές συνθήκες όσοι κομμουνιστές είχαν απομείνει ελεύθεροι ή κατάφεραν να αποδράσουν πέτυχαν να ανασυγκροτηθούν και να πρωτοστατήσουν στην οργάνωση της πάλης του λαού. Έτσι, τον Μάη του 1941 συγκροτήθηκε η Εθνική Αλληλεγγύη (ΕΑ) και αργότερα, τον Ιούλη, σε συμμαχία με ορισμένες σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ) και τον Σεπτέμβρη του ίδιου έτους, το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ).
Σταθμός για το αντιστασιακό κίνημα αποτέλεσε η ίδρυση του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) τον Φλεβάρη του 1942 και ένα χρόνο αργότερα της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ). Ο ΕΛΑΣ αποτελούσε επί της ουσίας το ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ και είχε στις γραμμές του 6000 μαχητές. Παράλληλα, στις πόλεις και τα χωριά είχαν συσταθεί ένοπλες δυνάμεις που ήταν σε ετοιμότητα να προσφέρουν έμψυχο δυναμικό και υλικά μέσα στον ΕΛΑΣ – ήταν ο λεγόμενος Εφεδρικός ΕΛΑΣ.
Η συμμετοχή των γυναικών στον ΕΛΑΣ
Κατά την δεκαετία του 1940, στις πιο δύσκολες συνθήκες, διαμορφώθηκαν εκείνες ακριβώς οι προϋποθέσεις που επέτρεψαν σε χιλιάδες γυναίκες και κορίτσια των λαϊκών στρωμάτων να πάρουν την ζωή τους στα χέρια τους και μαζικά να κινητοποιηθούν για «για την γρήγορη λεφτεριά μας, για ένα καλλίτερο χαρούμενο μέλλον».
Οι γυναίκες συμμετείχαν κατά κύριο λόγο στην Εθνική Αλληλεγγύη και στην ΕΠΟΝ και λιγότερο στον ΕΛΑΣ. Ειδικά το πρώτο διάστημα, μέχρι το φθινόπωρο του 1943, υπάρχουν μεμονωμένες περιπτώσεις γυναικών που εντάχθηκαν σε τμήματα του ΕΛΑΣ και πολέμησαν. Στο επόμενο διάστημα, ξεκίνησαν σταδιακά να εντάσσονται περισσότερες γυναίκες στην ένοπλη πάλη μέσω των Υποδειγματικών Ανταρτοομάδων του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ. Πλάι σε αυτές τις ομάδες οργανώθηκαν Υποδειγματικές Διμοιρίες ανταρτισσών σε κάθε Μεραρχία. Σε επίπεδο Συνταγμάτων και ταγμάτων υπήρχαν ελάχιστες διμοιρίες γυναικών.
Η Μέλπω Αξιώτη, έγραψε στο έργο της Οι Ελληνίδες φρουροί της Ελλάδας τα παρακάτω λόγια για τις γυναίκες της Αντίστασης:
«[…] Η Ελληνίδα επιτέλους εμάθαινε εκείνο το μεγάλο πράμα: ότι δεν είναι μόνο το κορμί της η εγγύηση στην ευτυχία της. Γνώση τόσο σπουδαία, κι ένα βήμα τεράστιο να ξεφύγει η γυναίκα θεόστραβες και φοβερές κοινωνικές προλήψεις.
Από κείνη την ώρα βρίσκομε τη γυναίκα παρούσα σ’ όλες τις μορφές της Αντίστασης.
Την είδαμε Επονίτισσα ανθυπολοχαγίνα και καπετάνισσα της Διμοιρίας ΕΠΟΝ – ΕΛΑΣ της ΧΙΙΙ Μεραρχίας. Την είδαμε να την φωνάζουν Ρίνα, και να τινάζει τραίνα και γεφύρια εχθρικά, καλύτερα απ’ τους άντρες, και τέλος να πέφτει νεκρή πάνω στην ανατίναξη. Την είδαμε να κυνηγά τον εχθρό με τσεκούρια και ν’ αποσπά απ’ τα νύχια του διεκδικήσεις και κατάδικους. Και στα μικρά και στα μεγάλα, και στης δουλειά το μόχτο και στου χάρου τα δόντια, η γυναίκα παράβγαινε, και κάποτε και προσπερνούσε.[…]» .
Συνεχίζει:
«Θα ‘χαμε να αναφέρομε την εαμίτισσα Γεωργία και την επονίτισσα Ανδριάνα, όταν πέσαν οι Γερμανοί να εγκαταστήσουν στο Μπελέτζι φυλάκια. Δώσαν μερόνυχτα μάχες με τον ΕΛΑΣ για την κατάληψη υψωμάτων, και οι αντάρτες χρειαζόντουσαν πληροφορίες για τον εχθρό. Και ξεκινούσανε οι δύο κοπέλες και κάναν πως πάνε σε άρρωστο και περνούν όρη και βουνά μέσ’ από σφαίρες και σκοπούν και δίναν στον ΕΛΑΣ τα στοιχεία που γύρευε […]
Θα ‘χαμε να λέγαμε τόσο για τις αντάρτισσες της Θεσσαλίας! Στην αρχή βγήκαν 15 ελασίτισσες στην 10η Μεραρχία του ΕΛΑΣ. Ήταν αγρότισσες και επονίτισσες, και πέρασαν αργότερα απ’ τον εφεδρικό στον ενεργόν ΕΛΑΣ. Ήταν ανάμεσά τους δασκάλες και μαθήτριες. Πήραν μέρος στις μάχες απελευθέρωσης του Σαρανταπόρου. Άλλες 40 αποτελέσανε χωριστή Διμοιρία στο 50 Β΄ σύνταγμα της 10ης Μεραρχίας. Άλλες 103 φοιτήσανε σε Σχολή του ΕΛΑΣ στη Λάρισα. Άλλες δύο υπηρέτησαν στην 9η Μεραρχία της Δυτικής Μακεδονίας, η μία ήταν δασκάλα, και βγήκαν απ’ τη Λαϊκή Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών του ΕΛΑΣ. Άλλη γυναικεία ομάδα από 15 κορίτσια υπηρετήσανε στην 1η Μεραρχία Θεσσαλίας. Ήταν κορίτσια απ’ την Καρδίτσα, την Καλαμπάκα και την Ελασσώνα. Άλλη ομάδα από 15 απ’ τον κάμπο της Λάρισας, τον Τύρναβο και την Αγιά, ανήκανε στο Τμήμα Μηχανικού Ολύμπου. Ήτανε οι μπουρλοτιέρηδες. Πήρανε μέρος ενεργό σε πολλές εχθρικές ανατινάξεις. Κι οι Ελασίτισσες Καισαριανιώτισσες, 25 κορίτσια με επικεφαλής την ‘Μάνα’, που κυνήγησαν γερμανοτσολιάδες δίπλα στους άντρες μαχητές, κι απ’ την Καισαριανή και τους έφτασαν στο Ζάππειο!»
Το πως αντιμετώπισαν οι γυναίκες την ένταξή τους στον ΕΛΑΣ διασώζει η ΕΠΟΝίτικη εφημερίδα από το Βελεστίνο, Η φωνή του Ρήγα, τον Γενάρη του 1944. Εκεί γυναίκες γράφουν:
«η Μεραρχία του Εφεδρικού ΕΛΑΣ αποφάσισε τη συγκρότηση ενός Τάγματος Γυναικών. Αυτή η Απόφαση μας τιμά ιδιαίτερα, αναγνωρίζονται οι υπηρεσίες μας στον εθνικό αγώνα, μας ανοίγεται πιο πλατειά ο δρόμος για το Κοινωνικό μας ξεσκλάβωμα. Πρέπει το συντομώτερο να συγκροτήσουμε τις ομάδας και να μπούμε στον Εφ. ΕΛΑΣ, να εκπαιδευτούμε στρατιωτικά και να ενισχύσουμε τον ΕΛΑΣ […]».
Τα παραδείγματα αυτής της ηρωικής στάσης ήταν πολλά. Ένα ακόμα που ξεχωρίζει είναι ένα κείμενο που έστειλαν κοπέλες που συμμετείχαν σε σύσκεψη κοριτσιών – στελεχών της ΕΠΟΝ στην Στερεά Ελλάδα προς την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), το οποίο και παραθέτουμε:
«Μέσα απ’ την ανταριασμένη καρδιά όλων των κοριτσιών, που πήραν μέρος στην Α [Σύσκεψη] Επονιτισών της Στερεάς, στέλνουμε ένα θερμό χαιρερισμό σε σας, που σαν στοργική μάνα μας παραστέκεστε στα πρώτα μας βήματα, μας δίνετε ίσα πολιτικά δικαιώματα, ίσες αποδοχές για την ίδια δουλειά, δώσατε εντολή να δημιουργηθεί η 1η κοριτσίστικη διμοιρία που θα πολεμήσει, για πρώτη φορά συγκροτημένα δίπλα στους συναγωνιστές μας. Μ’ αυτό τον τρόπο ικανοποιούνται πόθοι και διεκδικήσεις πολλών χρόνων.
Αισθανόμαστε βαρειά την ευθύνη και του καθόκοντος που μας δημιουργεί η σημεινή κατάσταση…
Δε φτάνουν μόνο 30 αντάρτισσες στην ΧΙΙΙη Μεραρχία. Στο γενικό σάλπισμα της τελευταίας στιμής, «ΣΤ’ ΑΡΜΑΤΑ» θέλουμε όλες να απαντήσουμε με το παρών, όλες να πολεμήσουμε και με τ’ όπλο στο χέρι, για την γρήγορη λεφτεριά μας, για ένα καλλίτερο χαρούμενο μέλλον.
Σας παρακαλούμε να μας νοιώστε όπως τόσες φορές και να μας δώστε αυτή την δυνατότητα. […]
Και το αίμα της καρδιάς μας να δώσουμε για την εθνική μας κυβέρνηση, για το στρατό μας, για την λεφτεριά και την Λαοκρατία.»
Το κάλεσμα της ΕΠΟΝ Αθήνας
«Ηρωικές Υφαντουργίνες,
Η ώρα που περιμέναμε χρόνια τώρα έφτασε.
Ο Σκλαβωτής Χιτλερισμός που τρία χρόνια τώρα μας ρουφάει το αίμα τριζοβολάει συθέμελα. Οι συμμαχικοί στρατοί κι οι σκλαβωμένοι λαοί τσακίζουνε τα συχαμένα σκουλήκια του Φασισμού.
Ο λαός μας βρίσκεται στο ποδάρι.
Ο ΕΛΑΣ λευτερώνει την Πατρίδα μας.
Συναγωνίστριες,
Εμείς που σταθήκαμε πρωτοπόρες στον αγώνα της λευτεριάς, που παλέψαμε για τη ζωή μας, πρέπει και τούτη τη στιγμή να δώσουμε το παρόν τηε μάχης.
Ο ΕΛΑΣ μας χρειάζεται. Όλες στις γραμμές του.
Στο πλευρό των παλληκαριών μας να παλέψουμε για τη ΝΙΚΗ και τη ΛΕΥΤΕΡΙΑ.
ΛΕΠΙΔΙ ΣΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ.
ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΣΤΟ ΛΑΟ – ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΔΟΤΕΣ.
ΟΛΕΣ ΣΤΟΝ Ε.Λ.Α.Σ. – ΟΠΛΙΣΤΕΙΤΕ
ΕΠΟΝ 3ου ΤΟΜΕΑ
