Δημοσιεύουμε σήμερα το 5ο και τελευταίο μέρος σειράς άρθρων για τον Συνδικαλισμό στις Ένοπλες Δυνάμεις από το “δισέλιδο για τους Ένστολους” του Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου. Διαβάστε εδώ το 1ο μέρος, το 2ο μέρος, το 3ο μέρος και το 4ο μέρος.
Την 31η Μάη του 2010, με απόφαση του Εφετείου Αθηνών, σίγησε η φωνή του «ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΛΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ – ΣΥΣΜΕΔ». Σίγησε στον νομικό κόσμο. Στα στρατόπεδα και όπου υπήρχε στρατιωτικός, όχι μόνο δεν σίγησε, αλλά ισχυροποιήθηκε. Η φωνή έγινε φωνές. Ο ένας, πολλοί. Πείσμα στο πείσμα. «Κλείσιμο εσείς, άνοιγμα εμείς», ακούγονταν στα πηγαδάκια. «Ο συνδικαλισμός θα περπατήσει». Επρεπε η φωνή των στρατιωτικών να παραμείνει ενεργή. Μέχρι τουλάχιστον να εκδώσει απόφαση ο Αρειος Πάγος, στον οποίο είχε ήδη προσφύγει η «ΕΝΩΣΗ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ – ΕΑΕΔ» από τον Σεπτέμβρη του 2007.
Οι πρωτεργάτες γνώριζαν ότι 3 μήνες πριν την παραπάνω απόφαση του Εφετείου Αθηνών, την 5η Φλεβάρη του 2010 δηλαδή, το Δ’ Πολιτικό Τμήμα του Αρείου Πάγου, με την υπ’ αριθμ. 519/2010 απόφασή του, παρέπεμψε την υπόθεση στην πλήρη Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, καθώς οι λόγοι αναιρέσεως που επικαλέστηκαν τα ιδρυτικά μέλη της ΕΑΕΔ δημιουργούσαν ζητήματα εξαιρετικής σημασίας και θα έπρεπε να αποφασίσει η Ολομέλεια.
Ο ΣΥΣΜΕΔ, στα δύο χρόνια περίπου της λειτουργίας του, είχε ήδη δημιουργήσει πραγματικότητα και καθιερώθηκε στη συνείδηση των εν ενεργεία στρατιωτικών και όχι μόνο. Ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα, με (κυριολεκτικά) καθημερινή ανάδειξη των συσσωρευμένων προβλημάτων των εν ενεργεία στρατιωτικών που επιζητούσαν λύσεις. Φορείς και υπουργεία, υπό την «ασφυκτική» πίεση που ασκούσε ο ΣΥΣΜΕΔ και την συνεχώς αυξανόμενη αποδοχή του στις τάξεις των ΕΔ, με εγγραφή νέων μελών, άρχισαν να επικοινωνούν μαζί του και να αναζητούν από κοινού λύσεις.Μια από τις σημαντικότερες στιγμές στη σωματειακή ζωή του ΣΥΣΜΕΔ, που έγραψε ιστορία, καταγράφηκε στις 3 Μάη του 2010, ημέρα που οι στρατιωτικοί φόρεσαν την καλοκαιρινή στολή τους. Οι παραιτήσεις, λόγω της βίαιης αναπροσαρμογής του ασφαλιστικού συστήματος των στρατιωτικών, οι περικοπές επιδομάτων, συνολικά τα οικονομικά μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και άλλα κλαδικά θέματα «έτρεχαν». Κάτι έπρεπε να γίνει. Η διοίκηση του ΣΥΣΜΕΔ, έχοντας τη σύμφωνη γνώμη εκατοντάδων στρατιωτικών που υπηρετούσαν στην Αθήνα, αποφάσισε συγκέντρωση στην πλατεία Μοναστηρακίου, αμέσως μετά τη λήξη του εργάσιμου ωραρίου. Ηταν η πρώτη φορά που σωματείο εν ενεργεία στρατιωτικών καλεί τα μέλη του σε συγκέντρωση με στολή. Θα έπρεπε να υπάρξει μεγάλη προσοχή και περιφρούρηση. Και πράγματι υπήρξε. Στις 4 η ώρα το απόγευμα πλημμύρισε το Μοναστηράκι με στρατιωτικούς. Περίπου χίλιοι (1.000) στρατιωτικοί έδωσαν το «παρών». Επιτυχία. Ακολούθησε πορεία στα στενά της Πλάκας, όπου οι στρατιωτικοί καταχειροκροτήθηκαν από τους παρευρισκόμενους πολίτες, ακόμη και τους τουρίστες. Η πορεία πέρασε από τη Βουλή και κατέληξε στη Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ) για καφέ. Εκεί όμως μια έκπληξη περίμενε τους διαδηλωτές. Στα σκαλάκια της ΛΑΕΔ είχαν παραταχθεί τα «χακί» ΜΑΤ, στελέχη της 71ης Αερομεταφερόμενης Ταξιαρχίας και απέτρεψαν τους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς διαδηλωτές να μπουν στη ΛΑΕΔ.
Μπορεί η απόφαση του Εφετείου να ανέκοψε λίγο την πορεία του, αλλά μετά, στην πράξη, η πορεία αυτή από ποτάμι έγινε δυνατή σαν ορμητικός χείμαρρος. Οι στρατιωτικοί συνδικαλιστές, που γνώριζαν ότι το αστικό σύστημα δεν θα αφήσει χωρίς μάχες την υπόθεση του στρατιωτικού συνδικαλισμού να ευδοκιμήσει, είχαν ήδη ετοιμαστεί. Η καλή δουλειά που είχε γίνει με τον ΣΥΣΜΕΔ δεν έπρεπε να πάει χαμένη. Η ελπίδα που γεννήθηκε στις καρδιές χιλιάδων αξιωματικών και υπαξιωματικών δεν μπορούσε να σβήσει. Δεν έπρεπε να σβήσει. Και αυτό έγινε.
Τα στελέχη, οι φορείς και τα υπουργεία, ακόμη και το υπουργείο Εθνικής Αμυνας, έμαθαν τον «ΣΥΝΔΕΣΜΟ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΛΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ – ΣΥΣΜΕΔ». Ο τίτλος, το ακρωνύμιο, «ΣΥ.Σ.Μ.Ε.Δ.» έπαιζε παντού. Αυτό έβαλε σε σκέψη τα ιδρυτικά μέλη. Το ΣΥ.Σ.Μ.Ε.Δ. έπρεπε να παραμείνει. Το νέο σωματείο έπρεπε να είναι η συνέχεια του παλιού. Και εκεί έπεσε η πρόταση. Μία επιπλέον λέξη και μια τελεία (.) θα δώσει τη λύση. Αντί «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΛΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ», το σωματείο βαπτίστηκε «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ και ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΛΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ – Σ.Υ.Σ.Μ.Ε.Δ.». Με το ίδιο έμβλημα. Αυτήν τη φορά 50 αξιωματικοί και υπαξιωματικοί, από όλη την Ελλάδα, συνυπέγραψαν νέο καταστατικό και ιδρυτική πράξη. Τη 14η Οκτώβρη του 2010 το κατέθεσαν στο Πρωτοδικείο Πειραιά. Θέμα μυστικότητας δεν τίθεται αυτήν τη φορά, αφού τόσο η εκτελεστική εξουσία (κυβέρνηση) όσο και η δικαστική εξουσία γνωρίζουν πλέον για τις προσπάθειες εν ενεργεία στρατιωτικών να υπάρξει σωματειακή έκφραση στις τάξεις των Ενόπλων Δυνάμεων.
Ηδη είχαν περάσει πέντε περίπου χρόνια από την ίδρυση της «ΕΝΩΣΗΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ – ΕΑΕΔ» και τρία περίπου χρόνια από την αίτηση αναίρεσης στον Αρειο Πάγο, της εφετειακής απόφασης μη αναγνώρισης της ΕΑΕΔ.
Δύο μήνες μετά, τη 10η Δεκέμβρη του 2010, το Μονομελές Πρωτοδικείο Πειραιά εκδίδει την υπ’ αριθμ. 5649/2010 απόφασή του και αναγνωρίζεται το τρίτο κατά σειρά σωματείο των εν ενεργεία στρατιωτικών. Αναγνωρίζεται ο «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ και ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΛΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ – ΣΥΣΜΕΔ». Τα ιδρυτικά μέλη, αλλά και τα ίδια τα μέλη του ΣΥΣΜΕΔ, δεν χάνουν μέρα. Η σιωπηρή, αλλά πολύ ουσιώδης και σημαντική δραστηριότητα που είχαν στο μεταξύ αναπτύξει, βγαίνει στην επιφάνεια. Η καθημερινότητα δεν περιμένει. Δεν περιμένει ούτε και η ευθύνη που ανέλαβε η νέα διοίκηση του ΣΥΣΜΕΔ. Τα προβλήματα τρέχουν. Το προσωπικό πιέζει για λύσεις και το σωματείο πρέπει να «τρέξει». Η ιστορία συνεχίζει να γράφει νέες σελίδες.Τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων, όπως και όλος ο ελληνικός λαός, είχαν αρχίσει να σφίγγουν πολύ το ζωνάρι. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, με τη στήριξη όλων των αστικών κομμάτων του ευρωμονόδρομου, μετά την προσφυγή για οικονομική στήριξη από τον μηχανισμό στήριξης της Ευρωπαϊκής Ενωσης, έβγαλε το μαστίγιο. Το δάνειο (μνημόνιο) απαιτούσε μέτρα. Πολλά μέτρα. Οριζόντια μέτρα. Οι στρατιωτικοί, με την είσοδό τους στα στρατόπεδα, αντί να λένε «καλημέρα», άρχισαν να χρησιμοποιούν τις λέξεις: «Τρόικα», «μηχανισμός στήριξης», «Διεθνές Νομισματικό Ταμείο», «Eurogroup», «δημοσιονομική προσαρμογή», «ασφυξία». Τα προβλήματα της καθημερινότητας στο σπίτι, στην οικογένεια, μεγάλωναν. Οι στρατιωτικοί έβλεπαν ότι η κυβέρνηση δεν είχε ούτε τη διάθεση, ούτε την πρόθεση να κάνει κάτι. Οι «θεσμοί» απαιτούσαν ενίσχυση του κεφαλαίου και μάτωμα του λαού, των στρατιωτικών. Ακόμη θυμόμαστε την κατάργηση του 13ου και 14ου μισθού και της 13ηςκαι 14ης σύνταξης, την αύξηση του ΦΠΑ στο 23%, τη βίαιη αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης των στρατιωτικών, την εισφορά αλληλεγγύης συνταξιούχων κ.λπ.
Το σωματείο, ο ΣΥΣΜΕΔ, βγήκε μπροστά. Το σημαντικότερο όμως από το οποίο έπρεπε να ξεκινήσει, γιατί αυτό ήταν που θα έλυνε τα χέρια των στελεχών στη συνέχεια και στο μέλλον, και θα τα «ξεψάρωνε», ήταν η ενημέρωσή τους για τα δικαιώματά τους και τον τρόπο διεκδίκησής τους. Η αστική εξουσία δεν ήθελε ενημερωμένους στρατιωτικούς για τα δικαιώματά τους. Γνώριζε ότι εργαζόμενος και εν προκειμένω στρατιωτικός, που ξέρει πώς να αντιμετωπίσει όλα όσα του ετοιμάζει σε βάρος του, μέσα από την οργανωμένη πάλη, μέσα από το υγιές σωματείο του, είναι «κακός βραχνάς». Γι’ αυτό άλλωστε δεν ήθελε σωματεία στο στράτευμα. Κι εδώ έχασε.
Ο ΣΥΣΜΕΔ ανέπτυξε καθημερινή αμφίδρομη επικοινωνία με τα στελέχη και τα ενημέρωνε διαρκώς για τα δικαιώματά τους. Αυτό δυνάμωσε τα στελέχη και τα όπλισε με περισσότερο θάρρος και με γνώση, αλλά και τον ΣΥΣΜΕΔ με εκατοντάδες νέες εγγραφές. Το ποτάμι ξεκίνησε την πορεία του και δεν είχε επιστροφή. Το κατάλαβε και η κυβέρνηση αυτό και έτσι δεν αντέδρασε στην ίδρυση του τρίτου σωματείου. Δεν άσκησε κανένα ένδικο μέσο. Αλλωστε, είχε αντιληφθεί πλέον ότι τα στελέχη δεν «μασάνε». Κλείνει η κυβέρνηση το ένα σωματείο, αμέσως μετά ένα καινούργιο φυτρώνει. Πιο μαζικό και πιο δυναμικό.Την 1η Μάρτη του 2012, ο Αρειος Πάγος σε ολομέλεια, δημοσιεύει την υπ’ αριθμ. 3/2012 απόφασή του. Ανάβει το πράσινο φως για τον συνδικαλισμό στις Ενοπλες Δυνάμεις. Περήφανοι όλοι οι πρωτεργάτες και των τριών σωματείων. Και της «ΕΝΩΣΗΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ» και του «ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΛΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ» και του «ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ και ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΛΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ». Τα συγχαρητήρια και τα χαμόγελα διαδέχονταν το ένα το άλλο. Το συμπέρασμα που καταγράφηκε: «Οργανωμένα διεκδικούμε και κερδίζουμε, υπομονή και επιμονή».
Το ανώτατο δικαστήριο δέχθηκε ότι η δυνατότητα ίδρυσης σωματείου αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα όλων των Ελλήνων πολιτών, και συνεπώς και των στρατιωτικών, οι οποίοι σύμφωνα με το αστικό Σύνταγμα έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους υπόλοιπους πολίτες. Ωστόσο, εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις, ως προς την αναγνώριση του δικαιώματος του συνδικαλίζεσθαι στους στρατιωτικούς, διατύπωσαν ενώπιον της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου ο εισαγγελέας του ανωτάτου δικαστηρίου Ι.Τ. και ο αρεοπαγίτης Χ.Δ.
Κατά τον Ι.Τ. η συνδικαλιστική δραστηριότητα στους κόλπους του στρατεύματος ενέχει τον κίνδυνο της διασάλευσης της στρατιωτικής πειθαρχίας «και είναι πρόδηλο ότι η χωρίς επιφυλάξεις αναγνώριση, στο πλαίσιο της στρατιωτικής ζωής, του δικαιώματος συλλογικής δράσεως και ιδρύσεως συνδικαλιστικών ενώσεων θα ισοδυναμούσε με την κατ’ ουσίαν αναίρεση της στρατιωτικής πειθαρχίας».
Αντίθετα, ο αρεοπαγίτης εισηγητής Χ.Δ. τάχθηκε υπέρ του δικαιώματος των στρατιωτικών να αναπτύσσουν συνδικαλιστική δράση, υπογραμμίζοντας ότι οι υπηρετούντες στις Ενοπλες Δυνάμεις δεν αποτελούν ειδική κατηγορία Ελλήνων πολιτών και ως εκ τούτου δεν είναι δυνατόν να αποστερηθούν του δικαιώματος του συνδικαλίζεσθαι. Κατά την άποψη της μειοψηφίας: «Η τυχόν αναγνώριση του “καλυμμένου συνδικαλισμού” οδηγεί σε “εκ των έσω” υπονόμευση της στρατιωτικής λειτουργίας, της στρατιωτικής πειθαρχίας και θα μπορούσε να οδηγήσει στο ομοίως αποκρουστέο δικαίωμα για σύσταση ομοίων ενώσεων, σε διάφορους στρατιωτικούς βαθμούς, π.χ. υπαξιωματικούς, ή και στους οπλίτες, με ό,τι αυτό, εύκολα, θα μπορούσε να συνεπάγεται».Με την απόφαση του Αρείου Πάγου στα χέρια και τους πυρήνες που ήδη είχαν συγκροτηθεί σε κάθε περιφέρεια της χώρας, ιδρύθηκαν τα πρώτα, 7 στον αριθμό (1 σε κάθε περιφέρεια), στρατιωτικά σωματεία. Αντιπρόσωποι των σωματείων αυτών στη συνέχεια προχώρησαν στην πρώτη στην ιστορία των ΕΔ ομοσπονδία. Ιδρύθηκε το 2013 η «ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΝΩΣΕΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ – ΠΟΕΣ». Τα σωματεία είχαν πολλή δουλειά μπροστά τους. Τα διοικητικά συμβούλιά τους και τα μέλη τους είχαν ενθουσιασμό, αλλά και συσσωρευμένη αγανάκτηση για όλα όσα διαχρονικά οι κυβερνήσεις έκαναν στην πλάτη τους. Τα προβλήματα μεγάλωσαν. Προστέθηκαν νέα. Τα μνημόνια έτρεχαν και κάθε μέρα που ξημέρωνε, οι στρατιωτικοί άκουγαν για νέα μέτρα. Οι στρατιωτικοί στα στρατόπεδα έβραζαν. Ηρθαν οι αναδρομικές περικοπές στους μισθούς και στις συντάξεις τους. Οι απώλειες στα εισοδήματά τους έφτασαν στο 50%. Η κυβέρνηση δεν έδειχνε τη διάθεση να καθίσει στο τραπέζι και να συζητήσει με τους εκπροσώπους των σωματείων. Ο δρόμος κατέστη μονόδρομος πλέον. Η πείρα είχε ήδη υπάρξει από τη δραστηριότητα του ΣΥΣΜΕΔ (3 Μάη του 2010). Με πρωτοβουλία της ΠΟΕΣ συγκλήθηκε σύσκεψη με όλους τους φορείς και σωματεία εν ενεργεία και εν αποστρατεία στρατιωτικών. Εγινε η πρόταση να γίνει πανελλαδική συγκέντρωση διαμαρτυρίας εν ενεργεία και εν αποστρατεία στρατιωτικών, σε μέρα και ώρα που να μην μπορεί να πει κανείς τίποτα. Στις 9 του Μάρτη του 2013. Ωρα 16.00. Τόπος συνάντησης η πλατεία Κολοκοτρώνη και πορεία προς τη Βουλή, με πανό και συνθήματα. Η συζήτηση άναψε. Στην αρχή υπήρξαν και ορισμένες αντιδράσεις. Τα επιχειρήματα όμως από την ΠΟΕΣ τις έσβησαν. Στο τέλος συμφώνησαν όλα τα σωματεία. «Ο κύβος ερρίφθη». Ο ενθουσιασμός φούντωσε. Καθορίσθηκαν ομάδες περιφρούρησης. Γράφτηκαν τα συνθήματα. Βρέθηκαν ντουντούκες και ό,τι ηλεκτροτεχνολογικός εξοπλισμός ήταν υποχρεωτικός για την επιτυχία της συγκέντρωσης/διαδήλωσης.
Ηρθε η 9η του Μάρτη. Οι στρατιωτικοί άρχισαν να συγκεντρώνονται. Κάποιοι με τα μικρά τους παιδιά. Σιγά σιγά άρχισαν να καταφθάνουν τα πούλμαν από όλη την Ελλάδα. Αρχισαν τα πηγαδάκια. Ο ενθουσιασμός και το «ξεψάρωμα» έκδηλος. Πλήθος στρατιωτικών. Κάθε βαθμού και προέλευσης. Χαμόγελα. Πηγαδάκια. Συζητήσεις. Στρατός Ξηράς, Πολεμικό Ναυτικό και Πολεμική Αεροπορία έγιναν ένα. Στις 9 του Μάρτη πλημμύρισε πραγματικά η Αθήνα. Περίπου 25.000 εν ενεργεία και εν αποστρατεία στρατιωτικοί πλημμύρισαν τον κεντρικό δρόμο και τα στενά γύρω από την πλατεία Κολοκοτρώνη. Το αστικό σύστημα ταρακουνήθηκε. Πήρε το μήνυμά του. Οι διαδηλωτές κατάλαβαν ότι μόνο μέσα από τον οργανωμένο αγώνα μπορείς να κερδίσεις.
Την 27η Ιούλη του 2016, υπό το φως των εξελίξεων, την εδραίωση των συνδικαλιστικών σωματείων στη συνείδηση των εν ενεργεία στρατιωτικών, τη δυναμική/μαχητική παρουσία τους και την «πίεση» που τα σωματεία ασκούσαν, η τότε κυβέρνηση αναγκάστηκε να νομοθετήσει και να θεσμοθετήσει τον «στρατιωτικό» συνδικαλισμό. Σύμφωνα με το άρθρο 50 του νόμου 4407/2016 στον νόμο 1264/1982 «περί συνδικαλισμού», μετά το άρθρο 30Β προστίθεται άρθρο 30Γ το οποίο περιλαμβάνει τις διατάξεις για την ίδρυση συνδικαλιστικών σωματείων στις ΕΔ.
Εκτοτε ιδρύονται σωματεία σε όλη την επικράτεια. Διοικητικά Συμβούλια συγκροτούνται. Νέες και νέοι «στρατιωτικοί» συνδικαλιστές εμφανίζονται. Με νέες ιδέες και πρωτοβουλίες. Στο χέρι τους είναι ο «στρατιωτικός» συνδικαλισμός να γράψει τις επόμενες νέες σελίδες στην ιστορία του. Μα το κυριότερο είναι ότι αυτές τις σελίδες θα τις γεμίσουν τα ίδια τα μέλη των σωματείων. Αυτά έχουν τη δύναμη να ανατρέψουν τα πάντα.
Και το βασικότερο; Ολες και όλοι οι Ελληνες στρατιωτικοί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι προερχόμαστε από τον λαό. Ορκιστήκαμε να υπερασπιζόμαστε τα συμφέροντά του και μόνο. Την κυριαρχία της χώρας μας και τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Οχι τα συμφέροντα του κεφαλαίου και της αστικής τάξης. Δεν έχουμε καμία δουλειά σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους και ιμπεριαλιστικές αποστολές.
Καλή δύναμη στους στρατιωτικούς συνδικαλιστές και τα μέλη των σωματείων.
Ανέστης ΤΣΟΥΚΑΡΑΚΗΣ
Συνταγματάρχης ε.α., πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Αποστράτων Στρατιωτικών (ΠΟΜΑΣ), επίτιμος πρόεδρος της Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Ενώσεων Στρατιωτικών (ΠΟΕΣ) και μέλος του Εθνικού Συμβουλίου της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη (ΕΕΔΥΕ)
