Το podcast του 902.gr βγαίνει από το στούντιο μετά από 79 επεισόδια και ο λόγος είναι σπουδαίος και όμορφος.
Το νέο επεισόδιο του podcast του 902.gr φιλοξενείται στο σπίτι του Θάνου Μικρούτσικου και της συντρόφου του, Μαρίας Παπαγιάννη. Αφορμή; Φυσικά η συναυλία που διοργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ, την Κυριακή 2 Φεβρουαρίου στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας.
Με αυτή την αφορμή λοιπόν συζητάμε με την λογοτέχνη Μαρία Παπαγιάννη και την Αλεξάνδρα Προυσανίδου, μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και δημοσιογράφου του Ριζοσπάστη.
Μικρόκοσμος – Η πυξίδα του Θάνου
«Και να τι θέλω να σας πω…» είναι ο τίτλος της συναυλίας και όπως μας εξηγεί η Μαρία Παπαγιάννη «Ήταν πάρα πολύ ωραία ιδέα ο στίχος που επιλέξαμε, ο στίχος του Χικμέτ, γιατί είναι και η αρχή της μουσικής κατάθεσης του Θάνου. Είναι ενταγμένο στον δίσκο “Τα πολιτικά τραγούδια”, το 1975. Είναι η πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά του Θάνου και σ’ αυτό ο Θάνος δίνει το στίγμα του στη μουσική. Με ένα ένα καινούριο ήχο, αλλά κυρίως αισθάνομαι ότι είναι σαν να είναι η αρχή του νήματος μιας ζωής που θα την ακολουθήσει πάντα χωρίς να κάνει καμιά πίστωση. Είναι η πυξίδα του. Δίπλα σε έναν άνθρωπο που τον αλυσοδένουν, σε έναν άνθρωπο που δεν τον αφήνουν να περπατήσει. Και επίσης, δίπλα σε αυτούς που τολμούν να βγάλουν τη γλώσσα τους στα άστρα, δηλαδή σε αυτούς που δεν το βάζουν κάτω και ακόμη και στα πιο δύσκολα, τολμούν να ονειρεύονται την ουτοπία. Σε ένα πολύ πολύ σύντομο τραγούδι που όμως καταφέρνει μέσα σε αυτό το μικρό χρόνο να μας δώσει όλο το όραμά του. Ότι σε όλη του τη ζωή θα κάνει μουσική και θα αγωνίζεται δίπλα στους ανθρώπους που τολμούν. Νομίζω ότι αυτό ο Θάνος το έκανε είτε έγραφε ένα κουαρτέτο είτε έγραφε ένα τραγούδι. Ήταν πάντα εκεί. Χωρούσαν όλα μέσα στα τραγούδια του και στις μουσικές του από τις πληγές του κόσμου τα όνειρά του, τα ταξίδια του και τους σεισμούς που μέλλονται να έρθουν».
«Ο Θάνος τόνιζε ότι το Κόμμα είναι ο πρωτοπόρος των πρωτοπόρων στο χώρο της Τέχνης»
Η σχέση του Θάνου Μικρούτσικο με το ΚΚΕ και το εργατικό λαϊκό κίνημα πάει πολλά χρόνια πίσω όπως μας εξηγεί η Αλ. Προυσανίδου σημειώνοντας πώς «το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι ότι ο Θάνος Μικρούτσικος με το ΚΚΕ ταυτίζονται καταρχήν στο κοινωνικό περιεχόμενο που δίνουνε στην έννοια της Τέχνης. Το έχει πει ο ίδιος πολλές φορές ότι η Τέχνη είναι το χνάρι του ανθρώπου πάνω στη γη. Σίγουρα δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο από μόνη της, όμως μπορεί να διαμορφώσει ένα κοινό που όχι μόνο να κατανοεί, αλλά να αποκτά και τη δύναμη μέσα από την εμψύχωση, μέσα από την γνώση, μέσα από την πορεία αυτή, να κατανικά τη βαρβαρότητα και σε τελική ανάλυση να μπορεί κάποια στιγμή να αλλάξει και τον κόσμο. Ο Θάνος αυτό το έκανε πράξη από το 1975 με τα πολιτικά του τραγούδια, μέχρι το τέλος της ζωής του. Δίνοντας έργα πολύ σημαντικά, έργα που αντέχουν στον χρόνο και μπορούν κάθε φορά κάτι καινούργιο να μας πουν, ανεξάρτητα από το πότε γράφτηκαν και σε ποιες συνθήκες, μπορούν και συνομιλούν με το τώρα, με το σήμερα, με τους νέους ανθρώπους, με τους ανθρώπους που θα έρθουν. Αυτό καθιστά το έργο του Θάνου διαχρονικό. Κάτι που μας είχε συγκινήσει ιδιαίτερα ήταν στην παρουσίαση που είχαμε κάνει για το βιβλίο-CD που είχε κυκλοφορήσει με αφορμή τα 100 χρόνια του Κόμματος για την “Καντάτα για τη Μακρόνησο” και την “Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη” ότι ο Θάνος είχε πει τότε ότι με την τέχνη μου έχω ένα καθήκον να ξανακάνω γοητευτική την εικόνα του κόσμου που θέλουμε να πάμε… Ο Θάνος τόνιζε ότι το Κόμμα είναι ο πρωτοπόρος των πρωτοπόρων στο χώρο της Τέχνης” σημειώνει η Αλ. Προυσανίδου ενώ αναφερόμενη στα Επιστημονικά Συνέδρια της ΚΕ (για τον Μπρεχτ, τον Χικμέτ κ.ά) η Μαρία Παπαγιάννη υπενθυμίζει πώς ειδικά τα επιστημονικά συνέδρια «είχαν εντυπωσιάσει πάρα πολύ το Θάνο ότι το οργανώσατε. Δηλαδή ήταν πραγματικά πολύ σημαντικά συνέδρια. Το καθένα ήταν μια κατάθεση στον τίτλο του». «Για μας είναι μεγάλη τιμή όταν έλεγε ο ίδιος ότι τα πρακτικά των επιστημονικών συνεδρίων της ΚΕ του ΚΚΕ θα πρέπει να βρίσκονται στις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες» σημειώνει η Αλ. Προυσανίδου. Αναφερόμενη στη σχέση του Θάνου Μικρούτσικου με την λογοτεχνία η Μ. Παπαγιάννη περιγράφει πώς “ο Θάνος ήταν πολύ κοντά στη λογοτεχνία. Τα ήξερε όλα απ’ έξω. Μπορούσε να σου απαγγείλει ώρες. Δεν γκούγκλαρε τίποτα, τα ήξερε όλα απ’ έξω».
Θάνος Μικρούτσικος και Φεστιβάλ της ΚΝΕ
Συναντάμε τον Θάνο στο 3ο Φεστιβάλ της ΚΝΕ, αναφέρει η Αλ. Προυσανίδου. Τότε ο Θ. Μικρούτσικος «ήταν μέλος της οργανωτικής επιτροπής. Γράφει κιόλας ότι είναι ο συνθέτης που έχει γυρίσει πιο πολύ από όλους την επαρχία. Και από τότε αυτό που έβαζε ήταν το πως το Φεστιβάλ πέρα από την πολιτική διάσταση που έχει, θα καταφέρει να αποκτήσει και μια τεράστια πολιτιστική διάσταση να είναι ο πραγματικός εμψυχωτής, τέλος πάντων, του χώρου του τραγουδιού. Το 1977 έβαζε ότι έχει και ένα καθήκον το φεστιβάλ: να μη φοβάται ούτε την νέα μουσική να ανοιχτεί και σε νέα είδη τέχνης να ανοιχτεί και σε πιο δύσκολα, ας το πούμε, είδη μουσικής γιατί δεν πρέπει να χαρίσουμε την πρωτοπορία των καλλιτεχνών στην αστική τάξη. Ο ίδιος το έκανε και πράξη παρουσιάζοντας το 1977 τη μουσική πράξη στον Μπρεχτ, ήταν ένα έργο πάρα πολύ δύσκολο, σε έναν ανοιχτό χώρο, στο χώρο του φεστιβάλ. Ποτέ η συναυλία του Θάνου δεν ήταν μια τυπική συναυλία. Πάντα… Το σπίτι εδώ, το στούντιο κάτω, ήταν ένας χώρος ανοιχτός για εμάς. Πάντα μας δεχότανε και μας δεχόταν, ήταν ανοιχτός και πρόθυμος να ακούσει. Ποιο είναι φέτος το περιεχόμενο που δίνετε στο φεστιβάλ; Τι θέλετε εγώ να παίξω; Ποια τραγούδια να πούμε, πώς να το πούμε. Και καθότανε και σκεφτότανε το κάθε τι»…
Ο Θάνος δεν νικήθηκε από τον χρόνο
«Δεν χωρίζεται η δημιουργία και καθημερινότητα στη ζωή του Θάνου» αναφέρει η Μ. Παπαγιάννη. «Όλα αυτά που έλεγε στις συνεντεύξεις του τα έκανε. Και τα έκανε με τα παιδιά του. Τα έκανε στην συντροφική μας σχέση. Δηλαδή άφηνε χώρο σε όλους. Μιλούσε πάντα για αυτή την άλλη κοινωνία. Πρωταγωνιστούσε στο σπίτι μας ακόμη και στα παραμύθια που έλεγε στα παιδιά μας. Πάντα τους έλεγε σαν παραμύθι ιστορίες ανθρώπων που δεν το έβαλαν κάτω, για τους αριστερούς στις εξορίες που συνέχιζαν να διευρύνουν τους ορίζοντες τους και να μαθαίνουν άλλες γλώσσες, που δεν υποτάχθηκαν ποτέ. Αυτά ήταν τα καθημερινά παραμύθια. Είτε μιλούσε για έναν γίγαντα, είτε μιλούσε για έναν δελφίνι ή έναν καρχαρία, κατάφερνε και περνούσε ακριβώς αυτό. Ότι όλοι πρέπει να είμαστε μαζί, ότι πρέπει να ενδιαφερόμαστε για τον διπλανό μας. Έβρισκε παντού ενδιαφέρον στη ζωή και ήταν γενναιόδωρος, ανοιχτός και θεωρούσε χρέος του αν μπορούσε τον καθένα να τον βοηθήσει, να πάει από εδώ ένα βήμα πιο πέρα… Μου αρέσει να λέω ότι είναι το μόνο πράγμα στο οποίο έπεσε έξω ο Θάνος. Δηλαδή, δεν νικήθηκε. Με την έννοια ότι ο ίδιος δεν είναι με τη φυσική του παρουσία κοντά μας, όμως η μουσική του συνεχίζει να ονειρεύεται ακριβώς τον ίδιο κόσμο. Και επειδή με ρώτησες στην αρχή τι θα θέλαμε με αυτόν τον τίτλο της συναυλίας, η αγωνία μου είναι ότι ο Θάνος συνεχίζει να μιλάει σε αυτούς τους νέους ανθρώπους. Γιατί, με έναν τρόπο, αυτά που πίστευε τα έκανε καθημερινότητα. Κάθε μέρα προσπαθούσε να διευρύνει τους ορίζοντες τους, κάθε μέρα δεν βολευόταν στον καναπέ του, αλλά ήταν ανοιχτά τα παράθυρα στον κόσμο».
-Γνωρίζεστε με τον Θάνο;
– Φυσικά!
Το πόσο κοντά ένιωθε ο κόσμος τον Θάνο και το έργο του μας περιγράφει η Μαρία Παπαγιάννη με μία ιστορία που εκτυλίσσεται λίγες ημέρες μετά τον θάνατο του Θάνου. «Έχω πάει τα σκυλιά βόλτα και με σταματάει ένας νέος άνθρωπος, ο οποίος έκλαιγε επίσης. “Και εμείς χάσαμε” και του λέω “χάσετε κι εσείς κάποιον δικό σας”. Μου λέει “ναι, ναι, φυσικά τον Θάνο”. Ρωτάω “τον δικό μας, γνωρίζεστε” μου λέει “φυσικά”. Του λέω “δεν σας θυμάμαι”. Λέει “δεν τον ήξερα, αλλά ήξερα τη μουσική του. Όταν έδινα πανελλήνιες και ήθελα να κόψω φλέβες, άκουγα Μικρούτσικο και έπαιρνα τα πάνω μου και έλεγα, θα χορέψω πάνω στο φτερό του καρχαρία. Με άφησε η κοπέλα μου, πάλι άκουσα το ερωτικό του Μικρούτσικου. Όταν δεν έβρισκα δουλειά, επίσης. Ο Θάνος ήταν εδώ, ήταν εδώ, ήταν εδώ. Οπότε καταλαβαίνετε… Δεν είναι δικός μου άνθρωπος;».
Θάνος σημαίνει αγώνας, αντίσταση, πολιτικό τραγούδι, Μπρεχτ, ποιότητα, 7 νάνοι…
Αυτές ήταν οι απαντήσεις που έδωσαν νέοι και νέες στην ερωτήσεις με ποιες λέξεις θα χαρακτηρίζατε τον Θάνο Μικρούτσικο, όπως αποτυπώθηκαν σε πρόσφατα βίντεο της ΚΝΕ με αφορμή την προετοιμασία της συναυλίας στις 2 Φεβρουαρίου. «Τα παιδιά που ρωτήθηκαν, τα παιδιά της ΚΝΕ προφανώς έχουν κάνει βουτιά στη δουλειά του Θάνου. Και μόνο έτσι όπως αποτυπώνεται σε απαντήσεις των παιδιών νομίζω είναι πολύτιμο. Μακάρι όλα αυτά τα παιδιά να συγκινούνται με τέτοιες μουσικές, να συνεχίζουν να αγωνίζονται ακούγοντας αυτά τα τραγούδια, να ονειρεύονται την πιο όμορφη θάλασσα και είτε μιλάνε στο κορίτσι τους είτε μιλάνε για τον κόσμο που έρχεται να πιστεύουν ότι το πιο όμορφο από όλα δεν το έχουμε ζήσει ακόμα» σημειώνει η Μ. Παπαγιάννη ενώ συνεχίζοντας η Αλ. Προυσανίδου αναφέρει πώς «ο Θάνος αγαπούσε πολύ τη νέα γενιά και είχε εμπιστοσύνη. Νομίζω ότι όλο αυτό, δηλαδή αυτή του την έγνοια και την αγάπη, την προσλαμβάναμε κάθε φορά οι νέοι της κάθε εποχής. Και νομίζω ότι αυτό το πεδίο του Θάνου με το “κατέκτησε το αδύνατο”, “οι σεισμοί που μέλλονται να ‘ρθουν” αντικειμενικά και σε συνδυασμό με την τόσο σπουδαία, πρωτοπόρα και πολύ σύγχρονη μουσική είναι ένα πολύ γοητευτικό πεδίο για ένα νέο άνθρωπο να γνωριστεί με τη μεγάλη τέχνη, με τα λόγια μεγάλων ποιητών που κατάφερε ο Θάνος να μας βάλει στο στόμα και ποιητών που δεν είναι και εύκολα μελοποιήσιμοι, όπως ο Μπρέχτ ή ο Μαγιακόβσκη».
Θάνος-Μαρία και μουσική για παιδιά: Τέχνη για παιδιά χωρίς πιστώσεις
Ένα πεδίο στο οποίο εξάσκησε τις μεγάλες του ικανότητες ο Θάνος Μικρούτσικος και τις συνδύασε σε σπουδαία έργα με την γραφή της Μαρίας Παπαγιάννη ήταν η μουσική για παιδιά. «Ο Θάνος στην αρχή τουλάχιστον μπορεί να ξεκίνησε και σαν ένα δώρο σε μένα που ασχολούμαι με αυτό γιατί με πίεζε να τολμήσω, να τολμήσω, να τολμήσω. Παίζαμε καθημερινά με τα παιδιά μας, μεγαλώνοντας τα παιδιά μας στο σπίτι. Οπότε μπορεί να ξεκίνησε και σαν ένα παιχνίδι όλο αυτό» θυμάται η Μ.Παπαγιάννη ξεχωρίζοντας πώς «θα πρέπει να κάνουμε τέχνη για τα παιδιά χωρίς πιστώσεις. Γιατί τα παιδιά δεν είναι χαζά, απλώς είναι παιδιά. Δεν θα έκανε καμιά πίστωση στη φόρμα. Ακριβώς όπως θα έκανε μουσική για μια παράσταση για μεγάλους, θα έκανε και για τα παιδιά. Και το απολάμβανε και ο ίδιος και θεωρούσε ότι με αυτόν τον τρόπο οδηγεί τα παιδιά στην μεγάλη τέχνη».
Το χέρι να συνδέεται με την καρδιά και το μυαλό, όλα πάνε μαζί
«Και να τι θέλω τώρα να σας πω» είναι ο τίτλος της χειρόγραφης παρτιτούρας που βρίσκεται μπροστά μας. Είναι μία από τις πρώτες του παρτιτούρες που κάνει ο Θάνος για «Τα πολιτικά Τραγούδια». «Την διαλέξαμε γιατί έχει βάλει τίτλο όχι τον τίτλο “Μικρόκοσμος”, αλλά το “και να τι θέλω τώρα να σας πω” που είναι και ο τίτλος της συναυλίας μας» μας εξηγεί η Μ. Παπαγιάννη σημειώνοντας ότι «γράφει πάντα με το χέρι ο Θάνος ως το τέλος και είχε και μια άποψη γι’ αυτό. Πρέπει, λέει, το χέρι να συνδέεται με την καρδιά και το μυαλό, όλα πάνε μαζί. Έγραφε με το χέρι, έγραφε ακόμη και άρθρα του, τις σημειώσεις του. Και επίσης εντυπωσιακό είναι ότι ψάχνοντας το αρχείο του και βλέποντας σημειώσεις του από τότε που είναι νέος, φοιτητής, αγωνίζεται πάντα για τα ίδια, για το τι συμβαίνει στον κόσμο, γιατί πώς μπορεί να κάνει πιο καινούργια ας πούμε τον ήχο του, τη φόρμα του. Παλεύει, παλεύει πάντα».
Ραντεβού την Κυριακή 2 Φεβρουαρίου στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, στην συναυλία που διοργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ για τον Θ. Μικρούτσικο.
Στην εκδήλωση θα μιλήσει ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας.
Τραγουδούν (με αλφαβητική σειρά): Ρίτα Αντωνοπούλου, Χρήστος Θηβαίος, Κώστας Θωμαΐδης, Γιάννης Κότσιρας, Γιώργος Μεράντζας, Νατάσσα Μποφίλιου, Μαρία Παπαγεωργίου, Μίλτος Πασχαλίδης. Καλλιτεχνική επιμέλεια: Θύμιος Παπαδόπουλος.
Ευχαριστούμε την οικογένεια του Θάνου Μικρούτσικου για την παραχώρηση αρχειακού υλικού.
Διαθέσιμο σε Spotify, Apple Podcasts και YouTube
Παρουσίαση: Κ. Πασακυριάκος
Ηχοληψία: Π. Χαρμπαλής
Οπερατέρ: Σπ. Τζιβράς, Σ. Γκέκας
Μοντάζ: Σ. Γκέκας
