(…)
«Και έτσι περιπλανιέμαι στη γη, χωρίς ηλικία ή πεπρωμένο. Υπό την προστασία ενός cosmos που περπατά μαζί μου.
Λατρεύω το φως, τα ποτάμια, τη σιωπή και το αστέρι. Και ανθίζω στις κιθάρες γιατί ήμουν το ξύλο –η πρώτη ύλη τους».
Με μια τόσο έντονη προσωπική κοσμοθεωρία και αντίληψη, πώς θα μπορούσε να μην αφήσει το βαθύ ίχνος του στη σφαίρα του τραγουδιού και της μαχητικότητας για τη ζωή;
Η κιθάρα του δεν κοιμόταν ποτέ
Παρόλο που τραγούδησε μαχητικά και θυμωμένα, ήταν ένας από τους μεγάλους εκπροσώπους της σιωπής, που ήταν και μερικές φορές συνεχίζει να είναι ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούν οι άνθρωποι που γνωρίζουν τους πηγαίους κώδικες.
«Το πεπρωμένο του τραγουδιού ήταν
σοβαρό, γιατί συνδέονταν με το πεπρωμένο του ανθρώπου»: Στο βόρειο
τμήμα της Νότιας Αμερικής θαυμάζονταν πάντα, παρόλο που δεν ήταν γνωστός.
Έμπαινε με τα μπούνια σε όμορφα και βαθιά θέματα των οποίων δεν διεκδίκησε καν την πατρότητα.
Εάν ζητιόταν ένα σήμα κατατεθέν του
δημιουργού στους δίσκους θα έγραφε: DenD ή DR (Derechos en depósito o reservados).
Δηλαδή, Δικαιώματα σε κατάθεση ή δεσμευμένοι, άθλιοι εμπορικοί τύποι
που δημιουργήθηκαν για το θεαθήναι των ήδη εξαντλημένων ψιχίων επιδομάτων στους
δημιουργούς.
Αργά ή γρήγορα θα γινόταν γνωστό ότι αυτά τα τραγούδια ανήκαν στην παγκόσμια ψυχή της Αργεντινής Atahualpa Yupanqui, τον τραγουδοποιό που γεννήθηκε πριν από 113 χρόνια, αυτόν που πάντα πολεμούσε στις βαθιές γραμμές και τάξεις της μακράς πορείας στη ζωή του απλού λαού, αυτός που έκανε ορατό πέρα από το τοπίο, τον άνθρωπο της υπαίθρου που ζει σε αυτήν, με τα δράματα και την ποίησή του.
Κι ο arriero βαδίζει … πηγαίνει, τρέχει ασταμάτητα
(ΣΣ |> arriero, mulero, acemilero o carretero λέξη ισπανικής προέλευσης = αυτός που μεταφέρει με κοπάδια μουλαριών, με την διακριτική φωνή -ιαχή «arre» ή «arrie» –μπροστά!, του διοικητή ιππικού ιστορίας δέκα και βάλε αιώνων που χρησιμοποιείται ευρέως στη Λατινική Αμερική για ηγέτες –φωτεινούς οδηγούς-καθοδηγητές, που λόγω του κοινωνικού τους αντίκτυπου «συνεχίζουν» να περπατούν επιταχύνοντας το ρυθμό της ζωής)
Όταν βρίσκεσαι στην όμορφη νότια
περιοχή της Αργεντινής, όπου ο επισκέπτης συναντιέται με την αίσθηση ότι ανήκει
σε αυτούς τους ανθρώπους, σε σχέση με τις πολιτιστικές τους αξίες, όλοι μιλούν
με σεβασμό (είτε τους αρέσουν είτε όχι) για τους Jorge Luis Borges, Astor Piazzolla, Carlos Gardel, Jorge Cafrune, Rodolfo Mederos, τη μαύρη Mercedes Sosa, τον αιώνιο ποιητή Almafuerte, τον «Πολωνό» Roberto Goyeneche, τον Julio Cortázar …
Και όλοι έχουν, εκεί ναι, μαζί με το σεβασμό για την αγάπη, την αμέτρητη
αναφορά του Héctor Roberto Chavero, τον Atahualpa όλων, που
γεννήθηκε στις 31-Ιαν-1908 (κατ’
άλλους 22-Ιαν)
«Στα
περίχωρα του Pergamino γεννήθηκα» (ΣΣ |>
Περγάμινο, πολιτειούλα της Αργεντινής στην επαρχία του Μπουένος Άιρες), για να
προστεθώ στην οικογένεια των Chavero
του μακρινού Loreto του
Σαντιάγο, της Villa Mercedes de San Luis,
του ερειπωμένου παρεκκλησιού της Alta Gracia.
Καλπάζουν στο αίμα μου τριακόσια χρόνια
της (Λατινικής) Αμερικής, από
τότε που ο don Diego Abad Martín Chavero έφτασε για να κατεβάσει καραβόχαρτα και χαρουπιές και να
φτιάξει πόρτες και κίονες για εκκλησίες και παρεκκλήσια (…) η μάνα μου από το
Regino
Haram, από το Guipúzcoa, στο κέντρο της pampa, ρίζωσε εκεί φέρνοντας στη ζωή
τους Guevara και Collazo,
πριν από μένα -«Το τραγούδι του ανέμου», I.
Από πιτσιρίκι, η κιθάρα έγινε το κορίτσι του. Πολλά
πρωινά, η κιθάρα του Bautista Almirón γέμισε το σπίτι και τις
τριανταφυλλιές του αίθριου με τα προαύλια του Fernando Sor, από το Costes, με τις υπέροχες νερομπογιές του Albeniz, Granados, με τον Tárrega, δάσκαλο των δασκάλων, με τις μεταγραφές του Pujol, με τους Schubert, Liszt, Beethoven, Bach, Schumann.
Όλη η κιθαριστική λογοτεχνία πέρασε
από τη σκοτεινή κιθάρα του maestro Almirón, σαν να ρίχνει ευλογίες
στον νέο κόσμο ενός αγοριού της χώρας, που μπήκε σε μια μαγευτική ήπειρο, με
την αίσθηση ότι αυτή η μουσική, η καρδιά του, έγινε τόσο ιερή που ταυτίστηκε με
το μοναχικό τραγούδι των gauchos –«Το τραγούδι του ανέμου, II.
Οι άξονες (των τροχών) της άμαξάς μου
Δεν μπόρεσε να αποκτήσει πρόσβαση σε πλήρεις σπουδές λόγω της οικογενειακής οικονομικής κατάστασης και των συνεχών αναγκαστικών μετακινήσεων -ήδη σε ηλικία 9 ετών τον πήγαν στο Tucumán και αργότερα στο Μπουένος Άιρες, στην Entre Ríos, Uruguay, Santa fe, Rosario, Córdoba, Santiago del Estero, Tucumán πάλι, Salta, Jujuy, La Puna, La Rioja κ.λπ.
Κέρδισε τα προς το ζην με κάθε τρόπο: αγωγιάτης, arriero, εργάτης στο κάρβουνο, τηλεγραφητής, βοηθός συμβολαιογράφου, διορθωτής δοκιμίων, ακόμη και δημοσιογράφος, αλλά χωρίς να εγκαταλείψει ποτέ τον ήχο της κιθάρας, την εμπνευσμένη μούσα του ταξιδιού της ζωής του, τις σπουδές στο πανεπιστήμιο της ζωής, τη μόνη δουλειά που γνώριζε σε βάθος.
«Ο άνθρωπος, σάρκα του λαού, τραγουδώντας ένα τραγούδι από τα λιβάδια, το φυλάει με την αγάπη και το όνειρό του, το πλένει με την ελπίδα του και χρησιμοποιώντας την κιθάρα ως τόξο, το στέλνει πίσω στον αγέρα, έτσι ώστε να μπορεί να τα μεταφέρει μακριά, στην μυστηριώδη πτήση του προς το άπειρο» (Yupanqui)
Το 1922, σε ηλικία 14 ετών, υιοθέτησε για πάντα το όνομα της μάχης του. Δεν επέλεξε ένα οποιοδήποτε όνομα, όχι!.
Ο Chavero επέλεξε ένα Quechua – από τη μητρική γλώσσα της Νότιας Αμερικής, της αυτοκρατορίας των Ίνκας: Atahualpa Yupanqui, «αυτός που προέρχεται και έρχεται από παλιά χώματα για να πει κάτι»
Ήταν ξεκάθαρος μέσα του από μικρός, έτσι τη δεκαετία του ’30 είχε ήδη υλοποιήσει τα όνειρά του σε δίσκους και λίγα χρόνια αργότερα δημοσίευσε τα πρώτα του βιβλία: “Piedra Sola” (Jujuy) το 1941 και “Aires Indios” (Μοντεβιδέο) το 1943.
Πηγαινοερχόμενος, μεταξύ ανθρώπων και λαών ο Atahualpa Yupanqui δημιούργησε το «Camino del Indio” (πορεία του Ινδιάνου) την πρώτη του σύνθεση, σε ηλικία 18 ετών.
Αυτός ο Indio είχε όνομα: ήταν Anselmo ο φίλος του στην πρώτη παιδική ηλικία του τραγουδιστή (στην τρίτη πλέον ηλικία όταν ο Atahualpa εμπνεύστηκε το θέμα) – με την πάροδο του χρόνου έγινε ύμνος των αυτόχθονων.
Ο Ινδιάνικος τρόπος – το επόμενο βήμα
Το 1937 θα συναντούσε την Γάλλο-Καναδή Paule Pepin Fitzpatrick, «Nenette», με την οποία θα ενώνονταν το 1946, μετά την αποτυχία του πρώτου γάμου του με τη María Martínez.
Η «Nenette» ήταν η μεγάλη αγάπη της ζωής του και μαζί της μοιράστηκε τη συγγραφή δεκάδων τραγουδιών, τα οποία υπέγραψε με το ψευδώνυμο Pablo del Cerro.
Ο Atahualpa έγινε μαχητής κομμουνιστής το 1945 (όντας στην αντίπερα όχθη με τον περονισμό) και όταν βγήκε ανοιχτά με «κριτική στάση», σιγήθηκε και λογοκρίθηκε σε βαθμό να απαγορευτεί ακόμη και σε άλλους τραγουδιστές να ερμηνεύσουν τα τραγούδια του.
Συνελήφθη και φυλακίστηκε οκτώ φορές.
Σε ένα από τα διαλείμματα της ελευθερίας του, έκανε τον Cerro Colorado, στην Αργεντινή την πατρίδα του – επαρχία της Κόρδοβα, καταφύγιο και δύναμή του…
Ήταν ήδη στην Ευρώπη δίνοντας συναυλίες με κομμουνιστές, στη Γαλλία με την Edith Piaf όταν
καταγράφηκε ένα ακόμη επεισόδιο που έζησε στην Ισπανία του Franco όταν του ζήτησαν
εκ των προτέρων τους στίχους των τραγουδιών του «για ένα άλμπουμ»
(…)
«Δεν
παίρνω άδεια από κανέναν να τραγουδήσω τα τραγούδια μου», απάντησε ο
Yupanqui και έφυγε από την Ισπανία.
Παρουσία –el arriero
Μετά την άρση του επίσημο βέτο στη χώρα του, ο Atahualpa επανήλθε δυναμικά με συναυλίες και τις ηχογραφήσεις δημοσιεύοντας αθάνατα τραγούδια όπως Le tengo rabia al silencio (έχω λύσσα να σιωπήσω) και «Luna Tucumana» (φεγγάρι της Τακούμα) για να δημοσιεύσει αργότερα Los ejes de mi carreta (Οι άξονες των τροχών του κάρρου μου), El payador perseguido (ο κυνηγημένος payador) και το εξαιρετικό του βιβλίο «Το τραγούδι του ανέμου». Άλλα τραγούδια του είναι: Piedra y camino (πέτρα και δρόμος), Preguntitas sobre Dios (Ερωτήματα για τον Θεό), Milonga del solitaire, Zamba del grillo, Chacarera de las piedra, Guitarra dímelo tú (Κιθάρα πες το μου εσύ) και El Alazán (ΣΣ |> Milonga μοναξιάς, το πόδι του γρύλλου, Chacarera = Αργεντινός χαλαρός δημοφιλής χορός ζευγαριών που περιλαμβάνει stomping και χορογραφία με τους χορευτές –σε είδος μπάλου να έρχονται απέναντι, να κάνουν πίσω και να επιστρέφου).
Ήταν η ψυχή του φεστιβάλ Cosquín, της σημαντικής συνάντησης της λαϊκής μουσικής που πραγματοποιήθηκε πρώτη φορά το 1961 στην επαρχία της Κόρδοβα, στην οποία έδωσε δύναμη και ζωή, και κέρδισε το 1967.
Από το 1972 η μεγάλη σκηνή του Cosquín δεν υπάρχει χωρίς το όνομα του Atahualpa Yupanqui.
Στη δεκαετία του ογδόντα, ο Atahualpa κατάφερε να στήσει το Ίδρυμα Yupanqui στο Cerro Colorado, ορίζοντάς το ως «χώρο για τους λάτρεις της οικολογίας, της φύσης, της βοτανικής και των αρχαίων γλωσσών».
Εν ολίγοις, μια πολιτιστική διαχρονική παρουσία σε μια περιοχή μακριά από τα πάντα, και ένα πολύ προσωπικό τραγούδι αγάπης για την παράδοση.
Το 1990, η σύντροφός του, η Νενέτ, έφυγε από τη ζωή και ο Ata (Άτα όπως αποκαλείται από αυτούς που τον αγαπούν) επηρεάστηκε πολύ.
Δύο χρόνια αργότερα πέθανε κι ο ίδιος στη Nîmes της Γαλλίας, στις 23 Μαΐου 1992, σε ηλικία 84 ετών.
Το σώμα του μεταφέρθηκε (εκεί βρίσκεται και σήμερα) στον τόπο που αγάπησε, στο Cerro Colorado, της επαρχίας Córdoba.
Μεταξύ μουσικών από την Αργεντινή το θέμα του Atahualpa Yupanqui ήταν πάντα και συνεχίζει να είναι επαναλαμβανόμενο. Είναι το σημείο αναφοράς όλων, και όλοι με τον δικό τους τρόπο του έχουν αποτίσει φόρο τιμής.
Αξέχαστο αυτό του Jairo, που μοιράστηκε επεισόδια με τον Yupanqui στο Παρίσι με milongas, zambas, chacareras και vidalas.
Αναφερόμενος στην Atahualpa, ο
Jairo επεσήμανε κάποτε:
«Γνώρισα τον Yupanqui πολύ καλά στο
Παρίσι, όπου και οι δύο ζούσαμε τη δεκαετία του 1960. Θυμάμαι ότι μια μέρα με
περίμενε έξω από το Θέατρο Olympia, όπου έπαιζα και με
κάλεσε για καφέ.
Ήταν ένας μοναχικός άντρας, αλλά αν κατάφερες να κερδίσεις την εμπιστοσύνη του,
θα συνειδητοποιούσες ότι είχε μεγάλη αίσθηση χιούμορ.
Αργότερα καταλήξαμε να κάνουμε αρκετούς φίλους: φάγαμε μαζί, ήρθε σπίτι μου να
παρακολουθήσει τένις, που του άρεσε πολύ.
Ήταν ένας σοφός, που έπαιζε την κιθάρα με έναν πολύ ιδιαίτερο, ανορθόδοξο
τρόπο, και συνέβαλε πολύ στην ποίησή της, η οποία ήταν πραγματικά άλλου
επιπέδου.
Επιπλέον, έπαιξε πολύ σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, πολύ συνεπής πάντα με
τις ιδέες του. Πιστεύω ότι είναι ο Gardel της
λαογραφίας, ο καλύτερος εκφραστής της απεραντοσύνης της γης, του βουνού, της
μεγάλης σιωπής για την οποία μίλησε τόσο πολύ και αγαπούσε τόσο πολύ…
Χωρίς αμφιβολία, το “Piedra y camino” είναι ένα από τα πιο όμορφα
τραγούδια της Αργεντινής μουσικής
Στην 113η επέτειο από τη γέννησή του, οι τραγουδιστές της Αργεντινής και της Αμερικής τον θυμούνται με νοσταλγία και αποτίνουν φόρο τιμής. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν οι Piero, León Gieco, Soledad, Fito Páez, Víctor Heredia, Liliana Herreros, Teresa Parodi, Jairo and Peteco Carabajal, και σίγουρα εκείνοι που έχουν ήδη φύγει, όπως ο Jorge Cafrune και η Νέγρα Mercedes Sosa, ο μεγάλος φίλος του, που θα γλιστρήσουν στον αέρα.
Αυτή είναι μνήμη της μουλάτας ψυχής της Αμερικής.
Ο Atahualpa είναι ένα παράδειγμα μεταξύ των λαϊκών τραγουδιστών, ΟΧΙ!.
Ο Ata είναι
φάρος μεταξύ μουσικών και δημιουργών
ανεξάρτητα από τάσεις.
Είναι ένα πάπλωμα που καλύπτει την
ελπίδα, είναι μια ζεστή και σταθερή
αγκαλιά. ΛΑΟΣ!
Συνήθιζε να λέει: «Εάν δεν πιστεύετε στον άνθρωπο, εάν δεν αγαπάτε, περιμένετε ! αν δεν
υποφέρετε πρώτα ή ή σεν μπείτε στο πετσί τους, δεν θα μπορέσετε ποτέ να
«μεταφράσετε» τίποτε. Ίσως θα γράψετε το δράμα σας ως ανόητοι άνθρωποι, χωρίς
μοναξιά …
Θα τραγουδήσετε την απώλεια σας μακριά από τις μάζες, αλλά η κραυγή σας θα
είναι μια κραυγή μόνο δική σας, που κανείς δεν θα μπορεί να καταλάβει πια.
Ναι, η γη δείχνει στους προνομιούχους της» (Destino del Canto –η μοίρα
του τραγουδιού)
Με αυτόν τον τρόπο, η Λατινική
Αμερική, αντιλαμβάνεται –αισθάνεται, τον αιώνιο
Atahualpa Yupanqui, τον ξεχωριστό «που έρχεται από τα παλιά για να πει κάτι».
Εκείνο το κάτι που καθόριζε και ως «φίλος
είναι στο πετσί του άλλου»
Επιμέλεια Γιάννης Παπαγιάννης
