Σαν σήμερα το 1863 γεννιέται (με το νέο ημερολόγιο) στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ο μοναδικός, ανεπανάληπτος και ανόμοιαστος ποιητής, Κωνσταντίνος Καβάφης. Φεύγει από τη ζωή στις 29 Απρίλη 1933 τη μέρα που συμπλήρωνε τα 70 του χρόνια.
Λέει ο ίδιος σε αυτοβιογραφικό του σημείωμα:
Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια – σ’ ένα σπίτι της οδού Σερίφ· μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Κατόπιν επισκέφθην την χώραν αυτήν μεγάλος, αλλά για μικρόν χρονικόν διάστημα. Διέμεινα και στη Γαλλία. Στην εφηβικήν μου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην Κωνσταντινούπολη. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν επήγα. Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόν γραφείον εξαρτώμενον από το υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά.
Κωνσταντίνος Καβάφης
Η ποίησή του συγκινεί πέρα από το χρόνο και το χώρο. Διαβάζεται διαχρονικά ως σύγχρονος.
Προτείνουμε …
- Στην Αλεξάνδρεια του Μεσοπολέμου του Γιώργου Μηλιώνη
- «Καβάφης» σημαίνει ποιητής – μαρτυρία της τελευταίας απογόνου των Καβάφηδων για τον Κ. Καβάφη
- Η παγκοσμιότητα του Καβάφη της Αρ. Ελληνούδη
- Ο Καβάφης του Μικρούτσικου
Θυμίζουμε πως η ενότητα «Κωνσταντίνος Καβάφης – Κώστας Βάρναλης – Γιάννης Ρίτσος» αποτέλεσε μέρος του 5ου Επιστημονικού Συνέδριου που διοργάνωσε η ΚΕ του ΚΚΕ, στην Αίθουσα Συνεδρίων στον Περισσό 15 & 16-Δεκ-2018, αφιερωμένο στα 100χρονα του Κόμματος, με θέμα «Η συνάντηση της νεοελληνικής λογοτεχνίας με το εργατικό κίνημα και την κομμουνιστική ιδεολογία από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τον Μεσοπόλεμο». Το αναλυτικό πρόγραμμα και πολλά υλικά (εισηγητική ομιλία του ΓΓ Δ. Κουτσούμπα, βίντεο κλπ.) μπορείτε να δείτε στον 902.gr.
Ακόμη βιβλία σχετικά με τον μεγάλο ποιητή μπορείτε να δείτε εδώ(Βιβλιογραφία περί Κ. Καβάφη). Τέλος, εδώ μπορείτε να περιηγηθείτε και να αφεθείτε στο δαίδαλο της ποίησης του.
Το δικό μας αφιέρωμα στη διαχρονικότητα της ποίησης των μεγάλων
Τον Ιούνη του 1906 στην πόλη Ντενσουάι της Αιγύπτου οι δυνάμεις κατοχής των Άγγλων αποικιοκρατών εκτελούν με απαγχονισμό τέσσερις Αιγύπτιους αγωνιστές και με αφορμή το γεγονός αυτό ο Καβάφης γράφει ένα ποίημα. Κάποια στιγμή -πολύ αργότερα, απαντάει ο Κώστας Βάρναλης:
Ο μεν Καβάφης στέκεται στο άδικο της απόφασης, την αδικία που όχι μόνο δεν την ανέχεται, αλλά νιώθοντας και ενοχή για το τραγικό αυτό γεγονός ζητάει «συγγνώμη» με το ποίημά του, αντίθετα ο Βάρναλης εστιάζει στο γεγονός, στην αιτία και στον ένοχο που δε είναι άλλος από τους «αδικητάδες» που τα θέλουν όλα δικά τους και ο μόνος τρόπος για να τ’ αποχτήσουν είναι με τη βία.
Κώστας Βάρναλης
ΣΣ |> ο Βάρναλης αφιερώνει το ποίημά του στον Στρατή Τσίρκα απαντώντας παράλληλα και στην άποψή του για τον «πολιτικό» Καβάφη, πως δηλαδή δεν είναι αδιάφορος για τα σύγχρονα γεγονότα και το έργο του έχει κοινωνικές αναφορές…
| Ντενσουάι 27 Ιουνίου 1906 2 μμ. Σαν τόφεραν οι Χριστιανοί να το κρεμάσουν το δεκαεφτά χρονώ αθώο παιδί, η μάνα του που στην κρεμάλα εκεί κοντά σέρνονταν και χτυπιούνταν μες στα χώματα κάτω απ’ τον μεσημεριανό, τον άγριον ήλιο, πότε ούρλιαζε, και κραύγαζε σα λύκος, σα θηρίο και πότε εξαντλημένη η μάρτυσσα μοιρολογούσε «Δεκαεφτά χρόνια μοναχά με τάζησες, παιδί μου». Κι όταν το ανέβασαν την σκάλα της κρεμάλας κ’ επέρασαν το το σκοινί και τόπνιξαν το δεκαεφτά χρονώ αθώο παιδί, κ’ ελεεινά κρεμνιούνταν στο κενόν με τους σπασμούς της μαύρης του αγωνίας το εφηβικόν ωραία καμωμένο σώμα, η μάνα η μάρτυσσα κυλιούντανε στα χώματα και δεν μοιρολογούσε πια για χρόνια τώρα· «Δεκαεφτά μέρες μοναχά», μοιρολογούσε, «δεκαεφτά μέρες μοναχά σε χάρηκα, παιδί μου». Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ (1908) | Ντενσουάι 27 Ιουνίου 1906 ήγουν παντού τα πάντα κι όποιοι Τι κλάματα, κατάρες, ουρλιαχτά κι αντάρα! Ήλιος – φωτιά, μεσημεριάτης τ’ Αλωνάρη φλέγει την άμμο, την ανάσα και τα μάτια. Μανάδες αραπίνες μαβρομαντηλούσες χτυπιούνται χάμου και δαγκώνουνε τα χέρια. Γέροι και γράδες και μωρά και σκύλοι ουρλιάζουν. Παντόγυρα ομορφόπαιδα στα γιορτινά τους καβάλα και πεζούρα ― κι όλα τους καινούρια: νιάτα, στολή, σπαθιά, ντουφέκια ― αθανασία! Χαρούμενα και λέφτερα κ’ ερωτευμένα σε ξένον τόπο ξένοι αφέντες σταβροφόροι, στο πανηγύρι του Θανάτου χορεφτάδες. Στη μέση ο λόρδος καπετάνπασας, κολόνα πάνου στον άσπρο βουκεφάλα του, φαρμάκι κατάχρυσο, θαμπώνει πιότερο απ’ τον ήλιο. Άσπρα χέρια και μάγουλα, μοσκομυρίζει, γαλάζιον αίμ’, αλλού κοιτάει, μακριά βιγλίζει. Άντρας και δυο και τρεις φορές μπρος σε δεμένα παλιόσκυλα, μα σαν κουρνιάζουνε στο πάρκο τα κοτσύφια, στον μπάγκο γυναικούλα ― μέλι! Τέζα οι ξυπόλυτοι φελλάχοι στη θελιά τους με μάτια πεταμένα, κρεμασμένη γλώσσα ντροπιάζουνε την άγια εικόνα του Κυρίου! Και στα παλούκια δίπλ’ άλλοι δεμένοι φταίχτες τους κομματιάζει ο βούρδουλας κι αφτοί σπαράζουν, στην αρχή ξεφωνάνε κ’ ύστερα σωπαίνουν… Και τα μάβρα καθάρματα, που τους προδώσαν, τους βαράνε περσότερο και χαχανίζουν. Όντας ανάσκελα η ξανθή χαρά του Γκαίτε, η παιδούλα Μπετίνα, κλώτσαγε τον ήλιο, από τον Έλυμπο ψηλά ο μουρντάρης Δίας κρυφογελώντας χάηδεβε τ’ άσπρα του γένια. Όμοια ο τριπλός των χριστιανώνε Πηλοπλάστης χαιρότανε να βλέπει τους αδικητάδες να τους κουνάει ο Αιώνιος Νόμος στον αγέρα κι άλλους να τους σωριάζει χάμου, κρέας κομμένο. Μεγάλοι αμαρτωλοί, που θέλανε δικά τους τα περιστέρια, τα καλύβια, την πατρίδα! Κι ο Σατανάς, π’ όλο γελάει και μοναχός του, έκλαιγε τώρ’ απ’ το κακό του: ― «Οι σατανάδες του Κάτου Κόσμου τρισχειρότεροι από μένα»! Κώστας Βάρναλης, στο φίλο μου Στρατή Τσίρκα (Γενάρης του 1964) |
Το 1910 ο Καβάφης γράφει το «Πόλις», ένα ποίημα όπου η διάχυτη απαισιοδοξία του ποιητή καταλήγει σε απελπισία, ο Βάρναλης «απαντά» με το ποίημα «Ελευθερίης φάος ιρόν…» το 1968 – στην απελπισία του Καβάφη («δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό») αντιπαραθέτει την «αλλαγή πορείας»: «Να αλλάξεις δρόμο»!
| Πόλις Είπες· «Θα πάγω σ’ άλλη γή, θα πάγω σ’ άλλη θάλασσα. Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη από αυτή. Κάθε προσπάθειά μου μια καταδίκη είναι γραφτή· κ’ είν’ η καρδιά μου ― σαν νεκρός ― θαμένη. Ο νους μου ως πότε μες στον μαρασμόν αυτόν θα μένει. Όπου το μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δω ερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ, που τόσα χρόνια πέρασα και ρήμαξα και χάλασα.» Καινούριους τόπους δεν θα βρεις, δεν θά βρεις άλλες θάλασσες. Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς τους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς· και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ’ ασπρίζεις. Πάντα στην πόλι αυτή θα φθάνεις. Για τα αλλού ― μη ελπίζεις ― δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό. Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ στην κώχη τούτη την μικρή, σ’ όλην την γή την χάλασες. Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ | Ελευθερίης φάος ιρόν … δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό – Καβάφης Χαρισμένο του σοφού μου φίλου Γ. Σαββίδη – Πια δεν μπορώ! Θα φύγω φτερωτός στον «ελεύθερον κόσμο του φωτός»! Όχι Άφρικα κι Ασία! Καθημερνά φωτιά κι ατσάλι ο Αθάνατος κερνά. Θα γεννηθώ ξανά, όπως θέλω, κι όσο μπορώ και θέλω εγώ θα μεγαλώσω! (Ιδού στάδιον δόξης σου λαμπρόν, αθάνατη λεξούλα του Καμπρόν!) -Αν απ’ εδώ σ’ αφήσουν κι αν εκεί σε δεχτούνε, θ’ αλλάξεις φυλακή. Ανάσα πουθενά του δουλευτή που προσκυνά, ο φτωχός, να βολευτεί! Χιλιάδες μίλια πέρα, αιώνες πίσω, φτηνά το κρέας πουλιέται τ’ ανθρωπίσο! Ξέν’ οι λαοί στον τόπο τους και δούλοι, χωρίς πατρίδα, πάντα «οχτροί και μούλοι»! Όπου να πας, ξένος και δούλος, κι όπου σταθείς, θα χάνεις κάθε αξία τ’ ανθρώπου. Αλλού να γεννηθείς κι αλλού να πας, παντού θα σε χτυπούν, αν δε χτυπάς! Πουθενά δε θα μείνεις. Κάθε λίγο θα παίρνεις το δισάκι σου: «Θα φύγω!» Οι αλυσίδες σου στο ’να το σακί, στ’ άλλο ο τάφος σου — κι ώρα σου κακή! Τί τα θέλεις φτερά και πλοία κι οδό; Ο «ελεύθερός σου κόσμος» είν’ εδώ, κόσμος θανάτου, απάτης και φαλλού! Όλα τα ’χεις, γιατί να πας αλλού; (ψιθυριστά) Αν ζητάς ανθρωπιά και δίκιο νόμο, δεν είν’ εκεί που πας. Ν’ αλλάξεις δρόμο! Κώστας Βάρναλης (Νοέμβρης 1968) |
