Ενδοσχολική Βία
Της εκπαιδευτικού Σωτηρίας Καραγιάννη
Τα χέρια δεν είναι για να δέρνουμε,
οι λέξεις δεν είναι για να πληγώνουμε….
Οι όροι «εκφοβισμός και ενδοσχολική βία» , τα τελευταία χρόνια έχει περίοπτη θέση τόσο στα σχολεία μας όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο που σχετίζεται με τη σχολική κοινότητα. Διεθνώς χρησιμοποιείται ο όρος «bullying» από το ρήμα « Bully» που σημαίνει πληγώνω, τρομοκρατώ ή υποχρεώνω κάποιον με τη βία να κάνει κάτι που δεν θέλει».
Αφορούν και περιγράφουν την συστηματική, επαναλαμβανόμενη και επιθετική συμπεριφορά που εσκεμμένα έχει στόχο την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου από μαθητές προς έναν ή μια ομάδα συμμαθητών του.
Ο σχολικός εκφοβισμός εκφράζεται εν συντομία με:
- Σωματική βία, ξυλοδαρμός, σπρωξιές.
- Λεκτική βία, υβριστικές εκφράσεις και φραστικές επιθέσεις, προσβολές.
- Εκβιασμός δια ζώσης και ηλεκτρονικός εκβιασμός μέσα από μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
- Κλοπές, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων.
- Σεξουαλική παρενόχληση, διαπόμπευση.
- Ρατσισμός και στοχοποίηση της διαφορετικότητας.
- Αποκλεισμός από τις παρέες και τις σχολικές δραστηριότητες ή εκδηλώσεις.
Ο ενδοσχολικός εκφοβισμός όπως τα ΜΜΕ αναπαράγουν δεν είναι φαινόμενο της εποχής μας και αν ανατρέξουμε στα μαθητικά μας χρόνια θα το διαπιστώσουμε. Υπήρχε πάντα στις καπιταλιστικές κοινωνίες και ήταν καθρέφτης ενός πολιτικού συστήματος που τρέφει, κοινωνικές ανισότητες και διαφορές.
Στις μέρες μας, όμως, η πολύωρη ενασχόληση με το διαδίκτυο και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια εντείνουν αυτά τα φαινόμενα, καθώς καταργούν τη διασκέδαση μέσα από την ομαδικό παιχνίδι και απομονώνουν το μαθητή σε μια εικονική πραγματικότητα, αποσπώντας τον από την αντιμετώπιση της πραγματικότητας.
Είναι ανάγκη να αναστοχαστούμε κριτικά τις πρακτικές και πολιτικές που εφαρμόζονται στην σχολική κοινότητα για την ενδοσχολική βία καθώς και για το αν μπορούν να εξαλείψουν το φαινόμενο.
Είναι γεγονός πως μια πληθώρα οργανώσεων έχουν τη δυνατότητα να παρέμβουν στα σχολεία που ο ρόλος τους τις περισσότερες φορές είναι ενημερωτικός. Η ενημέρωση μπορεί να είναι πρόληψη, εν τούτοις στη σχολική κοινότητα η κατάσταση είναι περίπλοκη και τελικά τέτοιες δράσεις δεν μπορούν να φέρουν επιθυμητά αποτελέσματα, αντίθετα τείνουν να συνεχίσουν και να παγιώσουν το δίπολο Θύτης- Θύμα.
Κατά κανόνα οι πρακτικές είναι εκ διαμέτρου αντίθετες και κυρίως ελλιπείς, ενώ παράλληλα είναι αποκομμένες από τις πολιτικοκοινωνικές συνθήκες. Η ενημέρωση για τη συμπτωματολογία ενός φαινομένου είναι αδύνατο να αποφέρει και τη θεραπεία του, καθώς απαιτείται η συνειδητοποίηση της αλληλεξάρτησης του μαθητή, της οικογένειάς του, του σχολικού περιβάλλοντος, με όλο το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι.
Από την άλλη πλευρά το αίτημα για την παρουσία ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών στο σχολείο, αν και κρίνεται απαραίτητη, ωστόσο στο θέμα της ενδοσχολικής βίας ελλοχεύει ο κίνδυνος να κατατάξει τον μαθητή ως «ασθενή» που χρήζει θεραπείας. Τελικά, όμως, ο μαθητής δεν αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση αλλά είναι αναπόσπαστο κομμάτι και σύμπτωμα ενός μεγάλου ασθενή που είναι το ίδιο το πολιτικό σύστημα. Γίνεται να θεραπεύσουμε το σύμπτωμα αν δεν θεραπευτεί η ασθένεια;
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα, εφόσον είναι δομημένο για να υπηρετεί την αστική τάξη, που διαχωρίζει το μαθητή, του δημιουργεί ανασφάλεια, τον φιμώνει, τον περιθωριοποιεί, δεν του δίνει ίσες δυνατότητες, του προκαλεί ενοχές, δεν ικανοποιεί τις ανάγκες του, δεν αξιοποιεί τις δυνατότητες του, τον εγκλωβίζει σ ένα ασφυκτικά ψυχολογικά παρόν, του διασφαλίζει αβέβαιο μέλλον και, τελικά, του ασκεί βία! Και στη βία που του ασκείται ο μαθητής απαντά με βία, αντιδρώντας!
Είναι απαραίτητο το άνοιγμα διαλόγου με στόχο να ακουστούν οι επιθυμίες και οι φωνές των μαθητών που θα καταγραφούν και θα ενδυναμωθούν. Οι εκπαιδευτικές δράσεις προληπτικού και παρεμβατικού χαρακτήρα οφείλουν να έχουν μια πολυεστιακή προσέγγιση, περιλαμβάνοντας τη σχολική κοινότητα, την οικογένεια και την κοινωνία ευρύτερα, στηριζόμενες στις αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και του σεβασμού της διαφορετικότητας, καλλιεργώντας τον σεβασμό, τη δικαιοσύνη, την ισότητα τις ίσες ευκαιρίες την προσωπικότητα του μαθητή τη δημιουργικότητα και τα ταλέντα του.
Κλείνοντας, κρίνουμε ότι χρειαζόμαστε ένα νέο επιστημονικό παράδειγμα που θα στοχεύει στην κοινωνική αλλαγή, ένα νέο σχέδιο πολιτικής που να υπερασπίζεται και να διεκδικεί.
Ένα επιστημονικό παράδειγμα σαν εκείνο του Σοβιετικού παιδαγωγού Μακαρένκο, που δημιούργησε πράγματι «ένα παιδαγωγικό ποίημα» αναγνωρίζοντας στο πρόσωπο του μαθητή τον αυριανό χτίστη της νέας ζωής.
Σωτηρία Καραγιάννη
Εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης
Msc στην Οργάνωση και Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων
