Μισήν οκάν κρασί και δύο λαγάνες …

Λαγάνα - Καθαρά Δευτέρα - Λαϊκά Έθιμα

Η λαγάνα ήταν το παραδοσιακό ψωμί της Καθαρής Δευτέρας, σήμερα αποτελεί μια ακόμη «πολυτέλεια» για τη λαϊκή οικογένεια – κάπου πήρε το μάτι μας για «τιμές φέτος αυξημένες από 2,6% μέχρι και 57,7% -στα 2,20-3,00€ η τιμή της λαγάνας», αλλά έτσι κι αλλιώς αυτό το αρτοσκεύασμα (σσ. “παρασκευάζονται κατά τρόπο ανάλογο με τον τρόπο παρασκευής του άρτου, διαφέρουν όμως χαρακτηριστικά από αυτόν ως προς τους μακροσκοπικούς και οργανοληπτικούς χαρακτήρες τους, λόγω της προσθήκης σε αυτά, πέραν των πρώτων υλών που επιτρέπονται για την παρασκευή του άρτου και άλλων … όταν ο τρόπος παρασκευής του δεν συμπίπτει με τον τρόπο παρασκευής των ειδών άρτου και διατίθεται στην κατανάλωση με την ονομασία «αρτοπαρασκεύασμα» – αρτοπαρασκεύασμα αποτελεί η λαγάνα της Καθαρής Δευτέρας”).

Λαγάνα - Καθαρά Δευτέρα - Λαϊκά Έθιμα

Φυσικά αυτό το κατασκεύασμα καμιά σχέση δεν έχει με την πάλαι ποτέ λαγάνα, που ήταν «βαριά» σε αντίθεση με τη σημερινή, που αν και «άζυμη» είναι αφρός –«πούπουλο»…
«Πρωί πρωί, πριν προφθάσει κανείς να χορτάσει καλά-καλά τον ύπνον, τον εξυπνά μία οξεία φωνή από το δρόμο: Λαγάνες καλοψημένες και ζεστές»… (Κώστας Βάρναλης -χρονογράφημα 1903)
Και η νοικοκυρά σύρουσα τις παντούφλες της, που εκτυπούσαν ηχηρότατα επάνω στα λιθάρια της αυλής και του πεζοδρομίου, εφορτώνετο 5-6 από το ξεροψημένο το νόστιμο εκείνο ψωμάκι και έσπευδε να χαθεί πάλι στο σπίτι της, ενώ η γειτόνισσά της από πάνω της εφώναζε, τινάζουσα συγχρόνως ένα χαλί

Εκείνα τα χρόνια -και μέχρι τη 10ετία του 1950, ζυμωνόταν «πατιόταν» με τα χέρια, για να πάρει το χαρακτηριστικό σχήμα και ψηνόταν σε ξυλόφουρνο, για την επόμενη της Τυρινής
«Είτα ευθύς έβγαινεν από την επάνω πόρταν του μαγαζιού, την προς τον μαχαλάν, διήρχετο τον λιθόστρωτον δρομίσκον, κι έφθανεν εις τον φούρνον του Μπάρμπα-Μάρκου του Βούργαρη.
Εκεί είχε βαλμένον πάντοτε το τακτικό του γιουβέτσι της ημέρας, το οποίον ήτο έτοιμον περί τας δώδεκα της μεσημβρίας. Εστρώνετο επάνω εις τον σοφάν σταυροπόδι, σιμά στο «κεπένι» του φούρνου, έπαιρνε μισό ψωμί ή κατά προτίμησιν δύο λαγάνες, έτρωγεν όλον το γιουβέτσι, έπινε μισήν οκάν κρασί, και «το έπαιρνε δίπλα», ή επάνω εις τον σοφάν του φούρνου ή εις την παγκέτταν της γειτονικής ταβέρνας, κι εροχάλιζε πολύ γοερά, επί δύο ώρας και μισήν, το θέρος, ή μόνον επί μίαν ώραν τον χειμώνα

(Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης)

Κατά τη χριστιανική λατρεία το ψωμί, ως «σώμα» του Χριστού κατά τα εκκλησιαστικά κείμενα είναι βασικό έδεσμα, αλλά αυτών των ημερών πρέπει να διαφέρει, έτσι η λεγόμενη «κυρα-Σαρακοστή», με το ιδιόμορφο σχήμα, που παριστάνει μια μακριά γυναίκα με ένα σταυρό στο κεφάλι, από αυτοσχέδιο –χάρτινο ημερολόγιο που βοηθούσε να μετρούν τις ημέρες της νηστείας, έγινε βρώσιμο.
Φτιάχνεται από ζυμάρι, αλάτι, αλεύρι + νερό και δεν έχει στόμα για να μην μιλάει και κουτσομπολεύει μέχρι το Πάσχα, με επτά πόδια όσες και οι εβδομάδες μέχρι το Μεγάλο Σάββατο, με τα χέρια σταυρωμένα σαν να προσεύχεται και την ποδιά της γεμάτη με νηστήσιμα.
Εμπορευματοποιημένη Κυρά κι αυτή από τους μαιτρ της μαγειρικής …μια απλή αναζήτηση θα σας βγάλει 100άδες links &video Συνταγή | Άκης Πετρετζίκης … Delicious Recipes, το παμπάλαιο έθιμο και η συνταγή | Argiro –  Christina (…) Greek Kitchen κλπ κλπ. Να δούμε πως θα την «βγάλουμε Καθαρή» σήμερα.

Λαγάνα - Καθαρά Δευτέρα - Λαϊκά Έθιμα

Πάντως αυτό το καθιερωμένο ψωμί ή σκεύασμα της Καθαρής Δευτέρας, παλαιότερα ήταν παραπλήσιο και με της καθημερινότητας των απλών ανθρώπων, με την «ξεπεταχτή» της Κέρκυρας και τη «φλάουνα» (ή «φλαούνα» στην  Τήνο και αλλού), την «πιταστή» της Πρέβεζας κλπ

Ετυμολογικά, προέρχεται από το αρχαίο «λάγανον» (στους εβδομήκοντα –σσ. μετάφραση στην ελληνική γλώσσα των εβραϊκών γραφών, δεν ταυτίζεται με το άζυμο) –άρτους αζύμους πεφυραμένους εν ελαίω και λάγανα άζυμα κεχρισμένα εν ελαίω, στην Έξοδο.
Το αναφέρει και ο Αθήναιος σε στίχο του Αριστοφάνη (λάγανα πέπεται) από τις Εκκλησιάζουσες, αν και ο συγκεκριμένος στίχος δεν έχει διασωθεί στο κείμενο που έφτασε σε μας και δεν αποκλείεται να είναι παρανάγνωση. Το αρχαίο λάγανο πρέπει να ήταν πλατύ, άζυμο ψωμί -από αλεύρι και λάδι ίσως.
Λάγανα ονομάζει ο Κοσμάς Ινδικοπλεύστης τα άζυμα ψωμιά των Εβραίων και απορεί πώς τα έφτιαχναν στην έρημο (Ἢ πόθεν αὐτοῖς σεμίδαλις, ἵνα τὰ λάγανα ποιῶσιν)
Χρησιμοποιήθηκε σαν έδεσμα από τους Ισραηλίτες κατά τη νύχτα της Εξόδου τους από την Αίγυπτο υπό την αρχηγία του Μωυσή.
Στη συνέχεια επιβαλλόταν από το Μωσαϊκό Νόμο για όλες τις ημέρες της εορτής του Πάσχα, μέχρι που ο Χριστός στο τελευταίο του Πάσχα ευλόγησε τον ένζυμο άρτο.

Στη Μάνη, βρίσκουμε την παροιμία «μου ‘ρχονται άλλος με την πίτα του κι άλλος με τη λαγάνα του», όταν πηγαίνουν πολλοί σε κάποιον και του λένε τις αντικρουόμενες απόψεις του για το ίδιο θέμα, περίπου σαν «ο ένας το μακρύ του και ο άλλος το κοντό του».
Πάλι από τη Μάνη, υπάρχει η παροιμιακή φράση «έκανε τα αυτιά του λαγάνα», για κάποιον που βάζει το χέρι στο αυτί για να ακούσει καλύτερα.
Την συναντάμε και με την ονομασία πόπανα που είναι άρτος επίπεδος που προσφερόταν σαν θυσία στους θεούς και το αποκαλούσαν και λάγανα.
Ο Οράτιος στα κείμενά του αναφέρει τη λαγάνα ως «Το γλύκισμα των φτωχών».

Γνωστή είναι και η ονομασία Πλακουντάρια και μάλιστα « καπυρώδη» δηλ, ξεραμένα -παξιμάδια, «ψωμί φτιαγμένο από «λεπτότατον σίτινον ἄλευρον» (σιμιγδάλι), ίσως, και τηγανισμένο σε λάδι.
Επίσης «αρτολάγανα» πάντα φτιαγμένη με αλεύρι καλής ποιότητας, κρασί, πιπέρι, μέλι, και γάλα.

Η συντακτική επιτροπή του ΑΛΤ εύχεται
Καλή δύναμη, υγεία, αισιοδοξία και -στο ύψος των καιρών
Δεν θα τους περάσει!
, με «οργανωμένη απειθαρχία» παλεύουμε συγκροτημένα για τα δίκια μας!

Επιμέλεια Γιάννης Παπαγιάννης

Ετικέτες:

Δείτε ακόμα...