Την Τρίτη 8 Ιουλίου η Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ) ανέλαβε την ευθύνη για την ανάδειξη του ιστορικού χώρου του «Κάστρου» της οδού Μπιζανίου, όπου στη Μάχη της Καλλιθέας (23-24 Ιουλίου 1944) έπεσαν νεκροί 10 ΕΠΟΝίτες. Με αφορμή αυτή την εξέλιξη το Alt.gr μίλησε με τον Χριστόφορο Γιακουμέλο, Γραμματέα της Διοικούσας Επιτροπής του Παραρτήματος Καλλιθέας της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ.
-Πριν από λίγες μέρες, η ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ ανέλαβε επισήμως τη διαχείριση ενός ιστορικού χώρου, για την Καλλιθέα και όχι μόνο. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό, τι συνέβη στο σπίτι της οδού Μπιζανίου;
Πράγματι, αποτελεί μια σημαντική στιγμή για τον Καλλιθεάτικο λαό και ειδικότερα για τους απογόνους και τους φίλους της ΕΑΜικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας η επίσημη παράδοση και διαχείριση του χώρου αυτού από την ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ. Κι αυτό γιατί είναι μια δικαίωση των αγώνων και της λαϊκής πίεσης τόσων χρόνων για αξιοποίηση του «Κάστρου» της Οδού Μπιζανίου, για διάσωση της ιστορικής μνήμης και για την ανάδειξη αυτής της ιστορίας απαράμιλλου ηρωισμού στην περιοχή, που «ακτινοβολεί» όμως πλατύτερα μέχρι σήμερα.
Για να κατανοήσουμε όμως καλύτερα γιατί αυτό το ταπεινό σπιτάκι της Οδού Μπιζανίου έφτασε να γίνει σύμβολο λαϊκής αυτοθυσίας και να λέγεται «Κάστρο», αξίζει ένα σύντομο χρονικό. Βρισκόμαστε στο καλοκαίρι του 1944, ο Κόκκινος Στρατός προελαύνει στα Ανατολικά, οι ναζί βρίσκονται σε υποχώρηση και τα παρτιζάνικα κινήματα «φουντώνουν» σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Μέσα στην Αθήνα, ήδη από τις αρχές του 1944 ολόκληρες περιοχές ελέγχονται από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, με τους φασίστες να μην τολμάνε να πατήσουν το πόδι τους. Οι κατοχικές δυνάμεις με τους ντόπιους συνεργάτες τους κάνουν συνήθως σύντομες επιδρομές στα προάστια στη διάρκεια της ημέρας και μετά αποσύρονται. Η Καλλιθέα, συνοικία Κωνσταντινουπολιτών και Ποντίων προσφύγων, δοκιμασμένη άσχημα τον καιρό του λιμού και µε μεγάλη συμμετοχή στον απελευθερωτικό αγώνα είναι μια από αυτές τις αδούλωτες γειτονιές.
Ο Ορέστης Μακρής (Γιάννης) στο χρονικό του για τον «ΕΛΑΣ της Αθήνας» αναφέρει ότι οι κατοχικές αρχές με τους ντόπιους συνεργάτες τους εκείνη την περίοδο εντείνουν τις σφαγές, τα βασανιστήρια, τις λεηλασίες, την καταστολή και την τρομοκρατία ενάντια στο λαό της πρωτεύουσας προκειμένου να λυγίσουν την αντίσταση και να συγκεντρώσουν 100.000 εργάτες και στρατιώτες εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, εξασφαλίζοντας μ’ αυτό τον τρόπο και την -επικείμενη- υποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα. Έτσι λοιπόν προετοιμάζουν την επίθεσή τους στην εργατούπολη της Καλλιθέας, εξαπολύοντας πρώτα στις 23 Ιούλη επίθεση ενάντια στο Δουργούτι-Φάρο- Κατσιπόδι-Νέα Σμύρνη, για να απομακρύνουν τους ΕΛΑΣίτες μαχητές από εκεί και να έχουν έτσι καλυμμένα τα νώτα τους. Το απόγευμα της ίδιας μέρας πραγματοποιούν αιφνιδιαστική επίθεση στην Καλλιθέα. Κύριος στόχος τους να διαπιστώσουν τη δύναμη αντίστασης και τις οχυρές θέσεις του ΕΛΑΣ και παράλληλα να παραπλανήσουν το λαό της συνοικίας, να πιστέψει δηλαδή πως δε θα έρθουν την άλλη μέρα.
Ο ΕΛΑΣ όμως είναι προετοιμασμένος. Η απόφαση του Α’ Σώματος είναι να πάρει μέρος στη μάχη που έρχεται ολόκληρη η I ταξιαρχία. «Πρέπει να δώσουμε ένα γερό μάθημα στον εχθρό και να μην τον αφήσουμε να πραγματοποιήσει το σκοπό του. Να μη μας πάρουν ούτε ένα πολίτη για τα καταναγκαστικά έργα στη Γερμανία», υπογραμμίζει ο Μακρής.
Τα ξημερώματα της 24ης αρχίζει η εχθρική επίθεση με «κατακλυσμό πυρός από αραβίδες, πολυβόλα και όλμους». Η μάχη της Καλλιθέας, που θα ήταν και η φονικότερη μάχη του Ιούλη του 1944 φουντώνει σε όλη την περιοχή, με συγκλονιστική συμμετοχή νεολαίας και γυναικών. Κανείς δεν περισσεύει. Σύντομα μετατρέπεται σε μαζικό, λαϊκό πόλεμο, με τους εργάτες να προχωράνε σε γενική απεργία στην Καλλιθέα και να κλείνουν όλα τα μαγαζιά. Σε λίγη ώρα συγκεντρώνονται 15.000 πολίτες και διαδηλώνουν την απόφασή τους να αντισταθούν μαζί με τους μαχητές του ΕΛΑΣ, στα σχέδια του καταχτητή! Οι ταγματασφαλίτες τα βρίσκουν σκούρα και αναγκάζονται να βάλουν στη μάχη και ένα λόχο Γερμανών των ΕΣ-ΕΣ.
Γύρω στις 9:00 η ΕΛΑΣίτικη ομάδα της Χαροκοπείου αναγκάζεται να υποχωρήσει στην αμέσως επόμενη οδό, τη Δημητρακοπούλου. Η υποχώρηση είναι ξαφνική. Δεν προλαβαίνουν να ειδοποιήσουν την ομάδα στα αριστερά τους. Τότε μια ομάδα ΕΠΟΝ-ΕΛΑΣιτών που είχε μείνει στη θέση της και δεν είχε προλάβει να ειδοποιηθεί περικυκλώνεται και αποκόβεται από τις υπόλοιπες δυνάμεις, προσπαθώντας να καλυφτεί στην οδό Μπιζανίου. Τελικά κλείνονται στο σπίτι της οδού Μπιζανίου 10, όπου κι έδωσαν μάχη μέχρις εσχάτων για πάνω από 5 ώρες, μέχρι που τελείωσαν οι σφαίρες τους. Όσοι είχαν μείνει ζωντανοί την τελευταία σφαίρα τη φύλαξαν για τον εαυτό τους. Ο μεγαλύτερος ανάμεσά τους ήταν μόλις 25 χρόνων.
Το µεσηµέρι Γερµανοί και Εύζωνοι έφτασαν στο αµαξοστάσιο της Καλλιθέας βαλλόµενοι από ταράτσες και σοκάκια και αποχώρησαν άπρακτοι χωρίς να πραγµατοποιήσουν συλλήψεις. Το σχέδιο τους για «καθάρισμα» της περιοχής είχε αποτύχει. Όπως αναφέρει γλαφυρά ο Μακρής: «Ξεκουμπίστηκαν ντροπιασμένοι απ’ την ηρωική γειτονιά, μαζί με τα αφεντικά τους, το λόχο ΕΣ- ΕΣ και τους 50 νεκρούς και 100 τραυματίες τους.»
Όλη τη νύχτα το θυσιαστήριο των 10 νέων έγινε τόπος προσκυνήματος. Χιλιάδες άνθρωποι πέρασαν ν’ αφήσουν ένα «δάκρυ κι ένα λουλούδι», ενώ την επόμενη σύσσωμος ο λαός της Καλλιθέας κήδεψε τους ηρωικούς νεκρούς και τραγούδησε το πένθιμο εμβατήριο. Κι όλα αυτά σε «κατεχόμενο» έδαφος! Η θυσία, μάλιστα, ήταν τόσο συγκλονιστική που, την επόμενη μέρα, όταν ζητήθηκε από τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει κάτι για τη μάχη, αυτός απάντησε «Τι να τους κάνετε τους στίχους μου, σύντροφοι. Τώρα κάθε αράδα του Ριζοσπάστη είναι και ένας αθάνατος στίχος.»
-Τι μπορεί να δει κάποιος που θα επισκεφθεί το χώρο;
Αν και είναι δύσκολο να χωρέσει όλη αυτή η ιστορία λαϊκής αυτοθυσίας σε μια έκθεση, έγινε προσπάθεια ο επισκέπτης να μπορεί να παρακολουθήσει τα γεγονότα της περιόδου ζωντανά και με ιστορική-λογική συνέχεια. Κύριος σκοπός της έκθεσης αυτής, που επιμελήθηκε το Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, ήταν δηλαδή να βοηθηθεί ο επισκέπτης, ειδικά οι νεότερες γενιές, να κατανοήσουν την πορεία των γεγονότων της περιοχής και τη σύνδεσή τους με τις γενικότερες εξελίξεις. Ξεκινώντας από την Καλλιθέα των εργατικών αγώνων του Μεσοπολέμου, περνώντας στην Κατοχή και το Έπος της Αντίστασης και καταλήγοντας στην Απελευθέρωση, παρουσιάζονται σπάνια οπτικά ντοκουμέντα που κρατούν τη μνήμη ζωντανή.
Παράλληλα, αξιοποιούνται και με πρωτότυπο τρόπο διαδραστικά τοπογραφικά διαγράμματα που επιτρέπουν στον επισκέπτη να κατανοήσει τη Μάχη της Καλλιθέας, την πορεία των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και των επιτιθέμενων καθώς και την εξέλιξή των συγκρούσεων στον τόπο και στο χώρο. Ασφαλώς, κεντρική θέση κατέχουν οι ίδιοι οι μαχητές του «Κάστρου» καθώς και η επίδραση που είχε η θυσία τους στην λαϊκή καλλιτεχνική δημιουργία. Παράλληλα δε λείπουν κειμήλια του λαϊκού αγώνα της περιοχής που προκαλούν συγκίνηση και διασώθηκαν με πολλή φροντίδα μελών του Παραρτήματός μας, όπως η αιματοβαμμένη σημαία του 1 ου Λόχου του ΕΛΑΣ Καλλιθέας.
Για όλα αυτά που θα δείτε με την επίσκεψή σας πολύτιμος βοηθός ήταν το ίδιο το αρχείο του ΚΚΕ, το αρχείο της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ αλλά και διάφορες άλλες συλλογές που επιτρέπουν στον επισκέπτη να «ζωντανεύουν» μπροστά του όλες αυτές οι εικόνες της ιστορίας του λαού μας.
-Τι στόχο έχει το Παράρτημα Καλλιθέας της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ; Πώς θα αξιοποιηθεί το Κάστρο της Μπιζανίου;
Είναι σταθερή άποψη της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ πως η ιστορία δεν πρέπει να είναι ένα σκονισμένο μουσειακό έκθεμα αλλά ένα παράθυρο ανοιχτό στο παρόν και το μέλλον. Κι αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για την ιστορία της Αντίστασης που αποτελεί ένα εργαστήριο για τους αγώνες του μέλλοντος. Είναι μια υπενθύμιση των μαχών που οι νέες γενιές θα κληθούμε να δώσουμε.
Το Κάστρο της οδού Μπιζανίου με την έκθεσή του έχει λοιπόν να παίξει έναν ρόλο πολύ σημαντικό: εκπαίδευσης, ιστορίας, μνήμης, διαπαιδαγώγησης και υπενθύμισης. Με άλλα λόγια καλείται να είναι ένας κρίκος ανάμεσα στο μέλλον και στο παρελθόν των αγώνων μας.
Για να τα πετύχει αυτά, ο χώρος πρέπει να γίνει ζωντανό σημείο συνάντησης νεολαίας. Στο χώρο θα γίνονται τακτικά οργανωμένες ξεναγήσεις και επισκέψεις με στόχο να τον επισκεφθούν πλατιά απόγονοι και φίλοι της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, νέοι εργαζόμενοι, εκπαιδευτικοί, φοιτητές, μαθητές, ερευνητές αλλά και ο λαός της Καλλιθέας και όλων των γειτονιών που ήταν οι πρωταγωνιστές όσων εξιστορούμε σήμερα! Ας ελπίσουμε μάλιστα, και με αφορμή τη συνέντευξη στο site σας, και οι νέοι στρατευμένοι να θελήσουν να μάθουν περισσότερα για τη Μάχη της Καλλιθέας!
Τέλος, κι επειδή η ιστορία της περιόδου είναι αστείρευτη, φιλοδοξούμε η έκθεση να μεγαλώσει ακόμα περισσότερο. Μακάρι, λοιπόν, το «φιλόξενο» σπίτι της Μπιζανίου να δώσει την ευκαιρία σε κατοίκους της περιοχής που διαθέτουν ντοκουμέντα και αρχεία της περιόδου να εμπλουτίσουν τα εκθέματα.
-Η προσπάθειά σας για την ανάδειξη του χώρου αυτού, αλλά και της Εθνικής Αντίστασης γενικότερα, αφορά μόνο τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης ή πιστεύετε ότι μπορούμε να αντλήσουμε διδάγματα για το σήμερα;
Νομίζω ότι από την ανάδειξη του χώρου αυτού μπορούμε να παρατηρήσουμε τρία σημαντικά συμπεράσματα που αναφέρονται τόσο στο παρελθόν όσο και στο σήμερα.
Πρώτο, διαφυλάσσει την ιστορική αλήθεια κόντρα στην παραχάραξη του παρελθόντος και της λαϊκής-εργατικής μνήμης, τόσο στη γειτονιά μας, την Καλλιθέα, όσο και αλλού. Το γεγονός ότι το εργατικό-λαϊκό κίνημα, ο Καλλιθεάτικος λαός πέτυχαν όχι μόνο τη διάσωση του θυσιαστηρίου αυτού της λευτεριάς αλλά και την πολύπλευρη ανάδειξή του, είναι έμπρακτη παρεμπόδιση των σχεδίων για το ξαναγράψιμο της ιστορίας που προωθούν τα αστικά κόμματα μαζί με την ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Με την ανανεωμένη του λειτουργία, το «Κάστρο» της Μπιζανίου δείχνει ότι δε στάθηκε όρθιο μόνο ενάντια στους φασίστες και τους ντόπιους συνεργάτες τους πριν από 81 χρόνια, αλλά συνεχίζει να στέκεται αγκάθι στα σχέδια των επίδοξων παραχαρακτών του σήμερα και του αύριο.
Επιπλέον, δίνει ένα μήνυμα αισιοδοξίας σε όλους τους νέους κομμουνιστές, στους απογόνους και φίλους της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Κι αυτό γιατί σε μια εποχή που βλέπουμε σε όλη την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη να κατεδαφίζονται τα μνημεία του Κόκκινου Στρατού, τα σύμβολα της Μεγάλης Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών, στο δικό μας μετερίζι, στην Ελλάδα, το κίνημά μας όχι μόνο διασώζει την ιστορική μνήμη, αλλά «φυτεύει» απ’ άκρη σ’ άκρη της χώρας μας μνημεία-μάρτυρες της εποποιίας της περιόδου 1940-1949. Αυτό ακριβώς αποδεικνύει πως αν το κίνημα της εργατικής τάξης το επιθυμεί, μπορεί να χαλάει τα ψέματα και τα σχέδια διαστρέβλωσης της ιστορικής μνήμης. Κάθε μνημείο του λαϊκού αγώνα που ανεγείρεται είναι καρφί στο μάτι των αστών, τους ενοχλεί και τους κάνει να γαβγίζουν πιο δυνατά.
Τρίτο, διασώζει τις καλύτερες μαχητικές παραδόσεις της νεολαίας και του λαού μας. Δεν είναι τυχαίο που η σπουδαία Καλλιθεάτισσα λογοτέχνις Σοφία Μαυροειδή- Παπαδάκη στο επίγραμμα-επιτάφιο για τους Δέκα της «Μπιζανίου» τους παρομοιάζει με τους ήρωες στο Χάνι της Γραβιάς. Είναι το ίδιο κόκκινο νήμα των λαϊκών αγώνων που φοβούνται οι αστοί και το βλέπουν στους χειρότερους εφιάλτες τους. Είναι μια ιστορία ηθικού και πολιτικού μεγαλείου, που μόνο η εργατική τάξη και τα «ξυπόλητα» παιδιά της, όπως οι δέκα αυτοί ΕΠΟΝ-ΕΛΑΣίτες, μπορούν να δημιουργήσουν. Μια ιστορία ανυποχώρητης θυσίας της οποίας αναλογίες μπορούμε να βρούμε σε κάθε μέτωπο του παγκόσμιου αγώνα των λαών ενάντια στον ιμπεριαλισμό και την εκμετάλλευση· από ένα ταπεινό σοκάκι της Καλλιθέας μέχρι και την ηρωική Γάζα του σήμερα. Και, ξέρετε, το «πρόβλημα» με τις ιστορίες της τάξης μας που μένουν ζωντανές είναι ότι πρόκειται για «ωρολογιακές βόμβες»: μπορούν
ανά πάσα στιγμή να εμπνεύσουν νέους αγώνες εναντίον της εκμετάλλευσης στο σήμερα.
-Κατά την παράδοση του χώρου από το Δήμο, μιλήσατε για την ανάγκη να παρθούν ανάλογες πρωτοβουλίες και για το Παράνομο Τυπογραφείο του ΕΑΜ στην Οδό Σκρα…
Είναι πάγιο αίτημα της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ η αξιοποίηση του θρυλικού Παράνομου Τυπογραφείου του ΕΑΜ στην Οδό Σκρα 31. Εκεί εκτυπώθηκαν ιστορικές εφημερίδες όπως η «Ελεύθερη Ελλάδα», όργανο της ΚΕ του ΕΑΜ, ο «Απελευθερωτής», όργανο του ΕΛΑΣ, φύλλα του «Ριζοσπάστη» και διάφορα άλλα έντυπα και προκηρύξεις του αγώνα. Αξίζει να πούμε πως πρόκειται για το μεγαλύτερο παράνομο τυπογραφείο στην κατεχόμενη Ευρώπη, του οποίου η ύπαρξη κρατήθηκε επτασφράγιστο μυστικό μέχρι και το 1984, για 42 ολόκληρα χρόνια!
Μέχρι σήμερα, το ΚΚΕ και η ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ έχουν αναπτύξει μια σειρά δράσεις και πρωτοβουλίες διεκδικώντας το αυτονόητο: Να αποκατασταθεί το κτίριο και να δημιουργηθεί Μουσείο Τύπου της ΕΑΜικής Αντίστασης. Έχουμε προχωρήσει σε συγκεντρώσεις, πορείες, παραστάσεις στο Δήμο, στο Υπουργείο Πολιτισμού, ερωτήσεις στη Βουλή. Γι’ αυτό λοιπόν και για εμάς είναι μια ακόμη «μάχη μνήμης» που πρέπει να κερδηθεί κόντρα σε αυτούς που επιλέγουν να σβήσουν από την ιστορική μνήμη την πραγματική Ιστορία της περιόδου!
-Σε λίγες μέρες, 23-24 Ιουλίου, συμπληρώνονται 81 χρόνια από τη μάχη της Καλλιθέας. Τι έχετε προγραμματίσει για αυτές τις μέρες;
Τιμώντας τα 81 χρόνια από τη Μάχη της Καλλιθέας, στις 23 και 24 Ιούλη, η ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ θα προχωρήσει σε διήμερο εορταστικών εκδηλώσεων στο χώρο του «Κάστρου» της Οδού Μπιζανίου 10. Την Τετάρτη 23 Ιούλη στις 10:00 θα πραγματοποιηθεί κατάθεση στεφανιών στο χώρο ενώ στις 20:00 θα πραγματοποιηθούν τα εγκαίνια της έκθεσης του αρχειακού υλικού. Θα ακολουθήσουν ομιλίες για την έκθεση, το περιεχόμενο και τη διάστασή της στο σήμερα από τον Φάνη Παρρή, μέλος της ΚΕ και του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ καθώς και ομιλία εκ μέρους του Παραρτήματος Καλλιθέας της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ.
Παράλληλα, το διήμερο 23-24 Ιούλη, στον ιστορικό χώρο μνήμης και θυσίας θα πραγματοποιούνται οργανωμένες ξεναγήσεις (Τετάρτη 11:00-13:00 και 18:00-19:30, Πέμπτη 11:00-13:00 και 18:00-20:00). Ας γνωριστούμε λοιπόν καλύτερα με αυτή την ιστορία που συνεχίζει να εμπνέει, να δίνει κουράγιο και να μας κάνει να νιώθουμε ένα μπόι ψηλότεροι κάθε φορά που τη διαβάζουμε.
